خواص کنجد و تاثیر بی نظیر آن بر سلامتی بدن

گیاه کنجد چیست؟

قبل از هرچیزی بهتر است با این گیاه طبی بیشتر آشنا شویم. کنجد که با نام‌های سمسم و جلجلان نیز شناخته می‌شود. گیاهی یک ساله با ارتفاع یک متر، بخش فوقانی ساقه دارای کرک و بخش تحتانی آن فاقد کرک است. میوه این گیاه به صورت کپسولی بوده و حاوی دانه‌های کوچک مسطح به شکل بیضی است.

تنها قسمت قابل استفاده گیاه کنجد، دانه آن است که از آن برای استحصال روغن گیاهی استفاده می‌شود. این گیاه به علت مقاومت به خشکی به عنوان یکی از محصولات استراتژیک مناطق خشک شناسایی شده است.

روغن این گیاه به سبب برخورداری از اسیدهای چرب اشباع نشده با کیفیت بالا و اسیدهای چرب با پایداری بالا لقب ملکه دانه‌های روغنی را به خود اختصاص داده است. همچنین به علت وجود خواص روغن کنجد از آن در زمینه‌های طبی و درمانی به طور گسترده استفاده می‌شود. (البته باید در استفاده به مضرات روغن کنجد نیز توجه کافی داشت)

پیشنهاد می کنیم مقاله روغن کنجد یا روغن ارده کنجد را مطالعه فرمایید

این محصول پربازده به دلیل مقاومت به خشکی خاک در تناوب‌های کشاورزی جهت بهبود کیفیت خاک زراعی و نیز به عنوان کود سبز گیاهی نیز کشت می‌شود. بر اساس شواهد تاریخی خاستگاه این گیاه به سرزمین هندوستان باز می‌گردد. از این گیاه در کتاب مقدس یهودیان به نام تالمود نیز بسیار یاد شده است.

استفاده از این گیاه به شکل صحیح که در طب سنتی امروزی استفاده آن مرسوم است، یعنی به صورت بوداده در سرزمین رم و یونان در اجرای مراسم‌های مذهبی رایج بوده است. این موضوع نشان می‌دهد استفاده از کنجد در باستانیان نیز امری شناخته شده بود.

سوخته کنجد در مناطقی از پاکستان امروزی با قدمت 3000 سال قبل از میلاد کشف شده است. این دانه با ارزش از هند به خاستگاه‌های ثانویه خود یعنی آفریقا انتقال یافت. به صورتی که در حال حاضر کشورهای سودان و اتیوپی به عنوان بزرگترین تولیدکنندگان این دانه روغنی شناخته می‌شوند.

انواع کنجد

دانه‌های کنجد به دو صورت سیاه و سفید وجود دارند. در برخی واریته‌ها دانه به رنگ قهوه‌ای متمایل به قرمز دیده می‌شود. وزن دانه‌های کنجد بین دو الی چهار گرم متغیر است.

باید توجه داشت که کیفیت روغن استحصالی از بذر سفید بیشتر از دانه‌های سیاه است. از طرفی استحصال روغن از دانه‌های سیاه به علت بالا بودن حجم روغن تولیدی، اقدامی اقتصادی و تجاری محسوب شده؛ ولی به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود.

خواص کنجد

به سبب خواص این دانه گیاهی از آن به صورت‌های مختلف در کشورهای جهان برای مصارف غذایی استفاده می‌شود. در خاورمیانه از خمیر دانه کنجد غذایی مقوی و خوشمزه تهیه می‌شود که تاهینگ نام دارد.

دانه کنجد به واسطه غنی بودن از پروتئین، به عنوان ماده غذایی استفاده می‌شود و کنجاله باقی مانده بعد از استحصال روغن به واسطه غنی بودن از کلسیم، فسفر، ویتامین E و نیاسین به عنوان غذای دام استفاده می‌شود.

کاهنده‌ کلسترول

می‌توان گفت دانه‌ کنجد تقریبا میان بیشتر انواع مغز، دانه‌، حبوبات و غلات بیشترین فیتواسترول‌ کاهنده‌ کلسترول را دارد. فیتواسترول‌ها ترکیباتی هستند که از نظر ساختاری به کلسترول شباهت دارند. آن‌ها به جای کلسترول در سیستم گوارش افراد جای می‌گیرند. با این حضور جذب کلسترول در روده‌ کاهش پیدا می‌کند.

فراهم کننده سلامت قلب

لینگان تاثیر بسیار بالایی روی چربی‌ها، کلسترول و فشار خون دارد. این ماده تاثیر بسیار مناسبی روی سرم خون و کلسترول کبد دارد. این ماده باعث افت کلسترول خون می‌شود و این اتفاق به صورت کاملا طبیعی در بدن شما اتفاق میفتد. براساس تحقیقات انجام شده استفاده از 50 گرم پودر دانه کنجد، برای مدت زمان پنج هفته می‌تواند تاثیر مثبتی برای تنظیم سطح کلسترول داشته باشد.

چربی‌سوز قوی

از خواص بسیار ارزشمند کنجد، قابلیت چربی‌سوزی آن است. چربی به مغز انسان پیام‌هایی می‌فرستد که موجب ترشح هورمون شده و فرد احساس سیری می‌کند. این اتفاق موجب می‌شود که چربی‌سوزی در بدن اتفاق بیفتد.

کمک به جذب مواد مغذی

مواد موجود در دانه کنجد به جذب ویتامین E و بسیاری مواد شیمیایی کمک می‌کند. استفاده از چربی‌های سالم مثل دانه‌ کنجد و روغن ارده کنجد با وعده‌‌های غذایی کمک می‌کند تا بدن فرد مواد مغذی را به‌خوبی جذب کرده و از آن‌ها استفاده کند.

کنجد عسلی، یک میان وعده سالم و مقوی

معدنی غنی از ویتامین‌ها و مواد معدنی 

مواد موجود در یک قاشق غذاخوری از دانه‌های کامل کنجد برابر است با چهار گرم چربی، یک گرم کربوهیدرات، دوگرم پروتئین، چهار میلی‌گرم مس (۱۸درصد از نیاز روزانه بدن)، دو میلی‌گرم منگنز (۱۱درصد از نیاز روزانه بدن)، 87 میلی‌گرم کلسیم (۹درصد از نیاز روزانه بدن)، 31 میلی‌گرم منیزیم (۸درصد از نیاز روزانه بدن)، سه میلی‌گرم آهن (هفتدرصد از نیاز روزانه بدن)، 57 میلی‌گرم فسفر (6درصد از نیاز روزانه بدن)، هفت میلی‌گرم روی (۵درصد از نیاز روزانه بدن) و یک میلی‌گرم تیامین (5درصد از نیاز روزانه) است.

دانه‌ کنجد منبع مناسبی از املاح، فیبر و حتی پروتئین است. دو قاشق غذاخوری دانه‌‌ کامل کنجد حاوی مقدار فراوانی آهن، منیزیم، فسفر، پتاسیم، مس و منگنز است. همچنین حدود دو گرم فیبر و سه تا چهار گرم پروتئین دارد. دانه‌ کنجد نسبت به سایر منابع پروتئین مانند مغزها و دانه‌ها، پروتئین بیشتری دارد.

دانه‌های کنجد در پیشگیری از کمبود آهن، کم‌خونی و افت انرژی موثر هستند. همچنین این دانه‌ها مس مورد نیاز بدن برای حفظ سلامت سیستم عصبی، استخوان‌ها و سوخت‌وساز را تامین می‌کند.

اصول روغن‌گیری از دانه کنجد

به واسطه وجود خواص روغن کنجد بیشترین و اصلی‌ترین فرآورده دانه کنجد به صورت روغن است. اصولا دو نوع روغن از دانه کنجد استحصال می‌شود. بیشترین حالت تولید روغن معمولی کنجد است (مصرغ غذایی آن توصیه نمی شود) و نوع طبی و سنتی آن روغن ارده کنجد نامیده می‌شود.

شکل غیراصولی روغن‌گیری می‌تواند مضرات روغن کنجد را افزایش دهد. بنابراین پروسه استحصال روغن برای بهره‌مندی از فواید این دانه بسیار اهمیت دارد.

برای تولید سنتی روغن ارده کنجد دانه‌ها به مدت هشت ساعت خیسانده می‌شوند و بعد از حرارت دادن و گرفتن آب، دانه‌های بو داده شده، آسیاب می‌شوند. 

به سبب وجود روغن در ارده این محصول به صورت خمیری و روان است. بعد از مدتی روغن از ارده جدا می‌شود که به آن روغن ارده گفته می‌شود. از این روغن در زمینه‌های خوراکی و نیز طبی به شیوه سنتی استفاده‌های فراوان می‌شود.

در کشور ما به علت عدم اطلاع دقیق از کیفیت و نوع فن‌آوری تولید روغن از دانه کنجد، خواص روغن کنجد در هر شکل استحصالی را یکسان می‌پندارند. 

در حالی که مطالعه نسخ و کتب طب سنتی موجود نشان می‌دهد که استفاده طبی از محصول روغن کنجد استحصالی بیشتر به صورت روغن ارده است و در صورت استفاده از روغن استحصالی بدون تصفیه مضرات روغن کنجد می تواند باعث بروز مشکلات جدی شود.

برای تولید روغن کنجد معمولی نیز از دو روش پرس گرم و سرد استفاده می‌شود. در روش پرس گرم، روغن دانه‌ها با استفاده از درجه حرارت بالای 100 درجه استحصال می‌شود که این موضوع سبب افزایش میزان تولید روغن خواهد شد.

علی رغم تجاری و اقتصادی بودن این روش، کیفیت روغن تولیدی به سبب از بین رفتن بسیاری از خواص پایین است و برای استفاده از این نوع روغن که به روش صنعتی تولید می‌شود باید روغن بهینه‌سازی و تصفیه شود. در غیر این صورت مضرات روغن کنجد با بروز برخی مشکلات جدی در مصرف کننده نمایان خواهد شد.

روش مطمئن تولید روغن در پرس سرد تحت حرارت حدود 30 الی 40 درجه صورت می‌گیرد که این موضوع سبب می‌شود خواص روغن کنجد کاملا حفظ شود.

به سبب اهمیت شیوه تولید روغن کنجد در حال حاضر واحدهای تولیدی کوچک از روش پرس و تحت فشار قرار دادن دانه کنجد اقدام به تولید روغن از کنجد می‌کنند که این موضوع از جذابیت بالایی برای مصرف‌کنندگان برای خرید روغن کنجد و استفاده از خواص روغن کنجد برخوردار است.

چراکه این روغن در حضور مشتری و با اطمینان خاطر تولید می‌شود؛ ولی عدم رعایت اصول بهداشتی و فنی در استحصال و تصفیه می‌تواند مضرات روغن کنجد را در مصرف افزایش دهد.

کنجاله باقی مانده از تولید به روش تحت فشار نیز به سبب دارا بودن برخی خواص روغن کنجد از جمله ویتامین و مواد معدنی به مصرف غذای دام یا تولید برخی فرآوردهای آرایشی و بهداشتی می‌رسد.

در روش صنعتی از برخی حلال ها برای استخراج بیشتر روغن از کنجاله استفاده می‌شود. متاسفانه استفاده از برخی حلال‌های غیرمجاز نیز می‌توان مضرات روغن کنجد را در مصرف کننده ایجاد کنید.