گیاه کنجد چیست؟

قبل از هرچیزی بهتر است با این گیاه طبی بیشتر آشنا شویم. کنجد که با نامهای سمسم و جلجلان نیز شناخته می­ شود، گیاهی یک ساله با ارتفاع یک متر می­ باشد، بخش فوقانی ساقه دارای کرک و بخش تحتانی آن فاقد کرک است. میوه این گیاه بصورت کپسولی بوده و حاوی دانه­ های کوچک مسطح به شکل بیضی می ­باشد.
تنها قسمت قابل استفاده گیاه کنجد، دانه آن می ­باشد که از آن برای استحصال روغن گیاهی استفاده می­ گردد. این گیاه به علت مقاومت به خشکی به عنوان یکی از محصولات استراتژیک مناطق خشک شناسایی گردیده است.
روغن این گیاه به سبب برخورداری از اسید­های چرب اشباع نشده با کیفیت بالا و اسیدهای چرب با پایداری بالا لقب ملکه دانه­ های روغنی را به خود اختصاص داده است و به علت وجود خواص روغن کنجد از آن در زمینه­ های طبی و درمانی بطور گسترده استفاده می­ گردد. (البته باید در استفاده به مضرات روغن کنجد نیز توجه کافی داشت)
این محصول پربازده به دلیل مقاومت به خشکی خاک در تناوب های کشاورزی جهت بهبود کیفیت خاک زراعی و نیز به عنوان کود سبز گیاهی نیز، کشت می­ گردد. بر اساس شواهد تاریخی خاستگاه این گیاه به سرزمین هندوستان باز می­ گردد. از این گیاه در کتاب مقدس یهودیان به نام تالمود نیز بسیار یاد شده است.
استفاده از این گیاه به شکل صحیح که در طب سنتی امروزی استفاده آن مرسوم است، یعنی به صورت بوداده در سرزمین رم و یونان در اجرای مراسم­ های مذهبی رایج بوده است. این موضوع نشان می­ دهد استفاده از کنجد در باستانیان نیز امری شناخته شده بوده است.
سوخته کنجد در مناطقی از پاکستان امروزی با قدمت سه هزار سال قبل از میلاد کشف گردیده است. این دانه با ارزش از هند به خاستگاه های ثانویه خود یعنی آفریقا انتقال یافت. بصورتیکه در حال حاضر کشورهای سودان و اتیوپی بعنوان بزرگترین تولید­کنندگان این دانه روغنی شناخته می­شوند.

گیاه کنجد چیست

انواع دانه روغنی کنجد

دانه ­های کنجد به دو صورت سیاه و سفید وجود دارند. در برخی واریته ­ها دانه به رنگ قهوه ­ای متمایل به قرمز نیز دیده می­ شود. وزن دانه­ های کنجد بین دو الی چهار گرم متغیر می­ باشد. باید توجه داشت که کیفیت روغن استحصالی از بذر سفید بیشتر از دانه ­های سیاه می­ باشد. از طرفی استحصال روغن از دانه ­های سیاه به علت بالا بودن حجم روغن تولیدی، اقدامی اقتصادی و تجاری محسوب می­گردد ولی به هیچ عنوان توصیه نمی گردد.

خواص کنجد

به سبب خواص این دانه گیاهی از آن بصور مختلف در کشورهای جهان برای مصارف غذایی استفاده می­ گردد. در خاورمیانه از خمیر دانه کنجد غذایی مقوی و خوشمزه تولید می­شود که به آن تاهینگ گفته می­ شود.

دانه به واسطه غنی بودن از پروتئین بعنوان ماده غذایی استفاده می­شود و کنجاله باقی مانده بعد از استحصال روغن به واسطه غنی بودن از کلسیم، فسفر، ویتامین E و نیاسین بعنوان غذای دام مورد استفاده قرار می­گیرد.

 خواص کنجد سیاه و سفید

روغن­ گیری از دانه کنجد

به واسطه وجود خواص روغن کنجد بیشترین و اصلی ترین فرآورده دانه کنجد به صورت روغن می ­باشد. اصولا دو نوع روغن از دانه کنجد استحصال می­ گردد. بیشترین حالت تولید روغن معمولی کنجد است و نوع طبی و سنتی آن روغن ارده کنجد نامیده می ­شود.

شکل غیر اصولی روغن ­گیری می ­تواند مضرات روغن کنجد را افزایش دهد!!! بنابراین پروسه استحصال روغن برای بهره­ مندی از فواید این دانه بسیار حائز اهمیت است.

برای تولید سنتی روغن ارده کنجد دانه­ ها به مدت هشت ساعت خیسانده می­شوند و بعد از حرارت دادن و گرفتن آب، دانه­ های بو داده شده؛ آسیاب می ­شوند. به سبب وجود روغن در ارده این محصول بصورت خمیری و روان می ­باشد. بعد از مدتی روغن از ارده جدا می­شود که به آن روغن ارده گفته می­ شود. از این روغن در زمینه ­های خوراکی و نیز طبی به شیوه سنتی استفاده­ های فراوان می­گردد.

روغن گیری از دانه کنجد

در کشور ما به علت عدم اطلاع دقیق از کیفیت و نوع فن­اوری تولید روغن از دانه کنجد، خواص روغن کنجد در هر شکل استحصالی را یکسان می ­پندارند. در حالی که مطالعه نسخ و کتب طب سنتی موجود نشان می­ دهد که استفاده طبی از محصول روغن کنجد استحصالی بیشتر بصورت روغن ارده می­ باشد و در صورت استفاده از روغن استحصالی بدون تصفیه مضرات روغن کنجد می­تواند باعث بروز مشکلات جدی گردد.

برای تولید روغن کنجد معمولی نیز از دو روش پرس گرم و سرد استفاده می ­شود. در روش پرس گرم روغن دانه­ ها با استفاده از درجه حرارت بالای 100 درجه استحصال می ­شود که این موضوع سبب افزایش میزان تولید روغن می­ گردد. علیرغم تجاری و اقتصادی بودن این روش، کیفیت روغن تولیدی به سبب از بین رفتن بسیاری از خواص پایین می ­باشد و برای استفاده از این نوع روغن که به روش صنعتی تولید می ­شود باید روغن بهینه سازی و تصفیه شود. در غیر این صورت مضرات روغن کنجد با بروز برخی مشکلات جدی در مصرف کننده نمایان خواهد شد.

روش مطمئن تولید روغن در پرس سرد تحت حرارت حدود 30 الی 40 درجه صورت می­ گیرد که این موضوع سبب می­ شود خواص روغن کنجد کاملا حفظ گردد.

به سبب اهمیت شیوه تولید روغن کنجد در حال حاضر واحدهای تولیدی کوچک از روش پرس و تحت فشار قرار دادن دانه کنجد اقدام به تولید روغن از کنجد می­ نمایند که این موضوع از جذابیت بالایی برای مصرف­ کنندگان برای خرید روغن کنجد و استفاده از خواص روغن کنجد برخوردار است. چرا که این روغن در حضور مشتری و با اطمینان خاطر تولید می ­گردد ولی عدم رعایت اصول بهداشتی و فنی در استحصال و تصفیه می­تواند مضرات روغن کنجد را در مصرف افزایش دهد.  

کنجاله باقی مانده از تولید به روش تحت فشار نیز به سبب دارا بودن برخی خواص روغن کنجد از جمله ویتامین و مواد معدنی به مصرف غذای دام جمله تکراری است و یا تولید برخی فرآوردهای آرایشی و بهداشتی می­ رسد. در روش صنعتی از برخی حلال ها برای استخراج بیشتر روغن از کنجاله استفاده می ­شود. متاسفانه استفاده از برخی حلال های غیرمجاز نیز می­توان مضرات روغن کنجد را در مصرف کننده ایجاد نماید.