طب سنتی چیست؟

از 150 سال پیش به این سو یعنی پس از ورود طب مدرن و علوم جدید به ایران، طب سنتی همواره با چالش علمی بودن و واقع نمایی تجربی گزاره های خود رو به رو بوده است و همیشه منتقدان از منظر علوم جدید آن را به مبارزه طلبیده اند.
این واقعیتی آشکار است که زبان طب سنتی ایران با زبان علوم تجربی بسی متفاوت است و نگاه آن به انسان و نحوه توصیف آن از پدیده های جسمانی نیز با طب مدرن همخوانی ندارد. از همان یک و نیم قرن پیش تاکنون برخی مولفان کوشیده اند که گزاره های طب سنتی را (از مبانی گرفته تا معالجات) براساس علوم جدید تبیین نمایند و نشان دهند که طب سنتی نیز با وجود زبان متفاوتش در کنه و باطن خود، دانشی سازگار و حتی منطبق بر علوم جدید است و می توان به محک تجربه، درستی فرضیات آن را اثبات کرد و آن را به مثابه دانشی تجربی به کار برد.
برخی نیز بر این باور بوده اند که طب سنتی دانشی نظام مند و خودکفاست که هماهنگی درونی اجزای آن و نیز کارآرایی آن در عمل برای اطمینان از درستی اش کافی است. هرچند مفاهیم آن با یافته های علوم جدید یکسان نباشد. این گروه بر حفظ یکپارچگی و تمامیت طب سنتی و پاسداشت زبان خاص آن تاکید می ورزند و استقراض از مفاهیم و واژگان علوم جدید را بیهوده و حتی مضر می دانند.
فارغ از میزان درستی هرکدام از این دو رویکرد به نظر می رسد که اصل موضوع تطبیق پذیری و همپوشانی طب سنتی با طب مدرن جای تامل و درنگ بسیار دارد.
افزون بر آن باید مشخص شود که این تطبیق پذیری در چه بخش هایی از این دو مکتب طبی ممکن و در چه بخش هایی غیرممکن است؟ آیا همان گونه که مثلا تشریح قدیم با آناتومی جدید (سوای اختلاف در زبان و واژگان) مشابهت دارد، مباحث "اسباب و علل"، "دلایل و علائم" و تدابیر درمانی نیز همان اندازه با "فیزیوپاتولوژی"، "سمیولوژی"، "فارماکولوژی" و درمان های طب جدید همسانی دارند؟
آیا برای مبانی طب سنتی در مبحث امور طبیعیه می توان نظیری در طب جدید یافت و آیا می توان برای درک هریک از مفاهیم و اصطلاحات طب سنتی به سراغ حوزه واژگانی طب جدید رفت و از آن جا معادل یابی کرد و آیا در این جا به جایی ها و جایگزینی ها مفاهیم دچار اصتحاله و دگرگونی نخواهد شد؟
پرسش دیگر این است که آیا اصولا به کار بردن روش تجزیه ای و رویکرد کمیت گرای علوم تجربی برای شناخت و توجیه مبانی و تعاریف اساسی طب کهن (که دانشی حکمی تجربی مبتنی بر کیفیات است) منطقی و روا هست یا خیر؟

تعریف طب سنتی یا طب قدیم

طب قدیم یا همان سنتی علمی است که درمورد بدن انسان، طبایع مختلف، مزاج های گوناگون، اثر داروهای گیاهی با مزاج های مختلف و گاهی اوقات جراحی و مزاج فصول و نوشیدنی ها و خوراکی ها بحث می کند.
در این علم علل بیماری ها و سپس درمان توسط داروهای مختلف گیاهی و انواع معجون ها، خوراکی ها، نوشیدنی ها و بعضی مواقع توسط جراحی بیمار را درمان می کنند.
طب سنتی از داروهای گیاهی، حیوانی و معدنی استفاده می کند. حجامت، بادکش و فصد نیز در این طب وجود دارد. شناخت و تشخیص بیماری ها از طریق نبض، ادرار، مدفوع و علائم بالینی بیمار نیز در طب سنتی انجام می شود.

تعریف طب اسلامی یا طب عربی

افرادی که از این طب یاد می کنند دو دسته اند: عده ای آن را دستاوردهای طبی مسلمین با لحاظ دوره های ترجمه، نقد، تاسیس و سرانجام بسط و گسترش آن در قرون اول تا هفتم هجری می دانند و از آن به نام های مختلف، از جمله طب عربی یاد می کنند و همپوشانی کامل این بخش با طب سنتی معلوم است.
دسته دوم، ماثورات پیامبر (صل الله علیه و آله و سلم) و ائمه (علیهم السلام) را در نظر دارند و به کتب طب النبی، طب الصادق، طب الرضا و حجامت و فصد و زالو (حدیث) استناد می کنند.
در طب اسلامی بیشتر از انواع غذاها و داروهای گیاهی، نوشیدنی ها، حجامت، زالو و فصد صحبت می شود. دستورالعمل ها و نسخه های این طب گاه موردی و خاص بوده و تعمیم آن اشتباه است.
در طب اسلامی بیشتر به امساک توجه شده است تا مطالب دیگر. در این طب بیشتر به رعایت بهداشت عمومی توجه شده است. امروزه در این طب، بخشی از دستورها قابلیت دسترسی و اجرای کمی دارد و در برخی موارد هزینه ها نسبتا بالاست.

تعریف طب قرآنی

علمی است که درباره ساختار روحی و جسمی انسان صحبت می کند و برای غذای او اهمیت زیادی قائل است و هستی اش را در گرو غذایی که برایش مشخص شده است، می داند. (سوره طارق آیه 5) خداوند سبحان زمانی که غذای انسان را خلق می کند، خود را مورد ستایش قرار می دهد. (سوره غافر آیه 64) خداوند منان خلقت و اعمال انسان را مساوی با غذای انسان می داند. (سوره عبس آیه 24)
در طب قرآنی انسان بر مبنای طبع و مزاج خود، غذا و فصل عمل می کند. این طب بهترین روش پیشگیری را بیان می کند که هزینه چندانی ندارد. مهمترین مسئله در طب قرآنی امکان شفاست که در هیچ طبی وجود ندارد. مهمتر اینکه خداوند متعال یکی از این شفاها را به ماده ای غذایی به نام عسل اختصاص داده است.
پایه و اساس درمان در طب قرآنی صرفا استفاده از غذاست، نه دارو! این طب سریع تر از طب های رایج دنیا به بیماران جواب می دهد. درمان در این روش هزینه ای جز برای تغذیه صحیح برای بیمار ندارد.

طب قرآنی ابعاد مختلف روحی و روانی شخص را در نظر می گیرد و به او آرامش می دهد. در این طب علل بیماری ها و درمان آن ها در سوره روم آیه 30 بیان شده است.

برگشت به فطرت و حرکت بر مبنای آن و توجه به مواد غذایی نامبرده شده در قرآن اساس طب قرآنی است و مبنای آن همان درمان از درون است که در فرمایش مشهور امیرالمومنین علیه السلام آمده: "دوائک فیک و لاتشعر، و دائک منک و لاتبصر" (دیوان منسوب به امیرالمومنین صفحه 78 به کوشش قطب راوندی) نتیجه آنکه طب قرآنی در صورت فراگیرشدن ساده ترین و بهترین روش زندگی برای تامین و ارتقای سلامت انسان هاست.

طب جدید بهتر است یا طب سنتی؟

با گذشت بیش از سه سده از رشد روزافزون طب جدید امروزه بسیاری از آگاهان و خبرگان فریادشان از عوارض ناگوار ناشی از آن بلند شده است. از حسن اتفاق، این فریاد ابتدا در غرب، محل تولد طب جدید و سپس در سراسر دنیا بلند شده است. طرفداران مدرنیته پزشکی مدرن را از مهم ترین دستاوردهای آن می دانند. آن ها معمولا با مطرح کردن چند مصداق جزئی در موفقیت پزشکی مدرن در تشخیص و رفع برخی بیماری ها، به طب سنتی و بلکه هر طب مخالف با اصول پزشکی مدرن می تازند. در این خصوص اشاره به چند نکته مهم است: بسیاری از طرفداران طب جدید، از ضایعات و معضلات آن اطلاع ندارند و یا به دلایلی به رغم اطلاع از مشکلات آن، باز هم آن را تبلیغ می کنند. امروزه بر آگاهان و خردورزان جامعه جهانی روشن شده است که طب جدید در اکثر موارد به پیدایش عوارض و نتایج ناگواری در مورد سلامت انسان منجر شده است. بسیاری از آن ها هیچ اطلاع دقیقی از طب سنتی ندارند یا اینکه غالبا تنها از نقص های آن آگاهند. مهم ترین مزیت های طب سنتی بر طب مدرن عبارتند از:

1. شیوه درمانی طب سنتی

شیوه درمانی طب سنتی شیوه دفع کننده است، برخلاف طب جدید که معمولا شیوه درمانی رفع کنندگی دارد. اصول طب سنتی مانع از مریض شدن می شود در حالی که اصول طب جدید بیشتر به درمان مرض واقع شده اختصاص دارد.

2. درمان علت ها در طب سنتی

طب سنتی به درمان علت ها می پردازد، در حالیکه طب جدید بیشتر به عوارض معلول ها توجه دارد. طب سنتی درمان بیماری را به تعدیل درون انسان توجه دارد، در حالیکه طب جدید بیشتر به دنبال هماهنگ کردن انسان با بیرون است.

3. شیوه درمانی اقلیمی نه جهانی

شیوه درمانی طب سنتی اقلیمی و جزئی است، برخلاف طب جدید که داروها و نسخه های آن عمومی و جهانی پیچیده می شوند!!!

4. داروهای گیاهی نه شیمیایی

از آنجا که داروهای طب سنتی اغلب گیاهی و طبیعی است، حتی در صورتی که طبیب نتواند درد و بیماری را به طور صحیح مورد شناسایی قرار دهد، باز هم استفاده آن داروها ضرر و درد مضاعفی برای بیمار ایجاد نمی کند. اما در طب جدید که بسیاری از داروهای آن شیمیایی است، در صورت عدم تشخیص صحیح بیماری، استفاده دارو درد بیمار را مضاعف خواهد کرد. به همین علت بسیاری از مردم از طب جدید ناامید شده و به طب سنتی روی آورده اند. آمار تخمینی نشان می دهد که آمریکایی ها هرسال در حدود سیزده میلیارد و هفتصد میلیون دلار برای استفاده از معالجه و معاینه روش های سنتی پزشکی پرداخت می کنند. زیرا معتقدند روش های جدید قادر به درمان بیماری آن ها نیست.

درباره نویسنده و معرفی کتاب منبع:

این مقاله برگرفته از بخش اول کتاب کلید ورود به طب قدیم نوشته جمشید خدادادی می باشد. جمشید خدادادی از سال 69 پژوهش گسترده ای را در زمینه تغذیه انسان آغاز کرده است. مطالعات وی سرانجام به این باور انجامیده است که غذای اصلی انسان عمدتا گیاه و فرآورده های گیاهی است و با یک رژیم غذایی مناسب می توان هم از سلامتی خود مراقبت نمود و هم از بیماری های صعب العلاج رهایی یافت.
او در این کتاب روش جدیدی را اتخاذ نموده که به سلامتی انسان ها کمک می کند و به این باور رسیده است که هماهنگی سه مزاج (مزاج شخص، غذا و فصل) بهترین روش پیشگیری از بیماری هاست و انسان می تواند با آرامش کامل زندگی خود را ادامه دهد.
در این کتاب جز بیان عوارض داروهای شیمیایی تا حدودی طب قدیم سرزمین عزیزمان ایران نیز معرفی و با پزشکی جدید مقایسه شده است. آشنایی با طب قدیم و رعایت مسائل بیان شده در این کتاب می تواند سلامتی را به خوانندگان عزیز هدیه کند.