تعریف حجامت

حجامت یک روش خون گیری است که به منظور پیشگیری و درمان بیماریها انجام میشود و این نام گذاری احتمالا به علت شیوه ی عمل آن است که ازطریق تحجیم وگشایش و انبساط موضعی عمل می کند.

حجامت از ارکان نظام طب سنتی و طب اسلامی است که با قدمت ٣٣٠٠ سال قبل ازمیلاد مسیح در مقدونیه و سپس دریونان باستان و بعد در حدود٢۶٠٠ سال قبل از میلاد مسیح در ایران و چین و سپس١۵٠٠ سال قبل در هند انجام می شده است و توسط بقراط و جالینوس و پس از ظهور اسلام به صورت کامل توسط رسول اکرم(ص) به جهان بشریت اهدا شد.

حکمای بزرگ طب سنتی مانند رازی، بوعلی، جرجانی و… حجامت را بعنوان ابزار قدرتمند و محوری پیشگیری، در بیماریها و درمان آنها معرفی کرده اند و هم اکنون در ۴١ کشور جهان به رسمیت شناخته شده و درحال انجام و در دست مطالعه و پژوهش می باشد. در ایران  حجامت جایگاهی ویژه درفرهنگ مردم داشته و به عنوان سنتی موکد جزء اعتقادات آنها بوده است.

حجامت در واقع اعمال یک استرس فوری و آگاهانه به سیستم ساکن دفاع عمومی بدن است تا آن را علیه کلیه عوامل درونی و بیرونی هشیار و فعال نماید.

بیشترین کاربرد حجامت در بُعد پیشگیری است و با مکانیزم های مختلفی از جمله تنظیم سیستم ایمنی، تنظیم ترکیبات شیمیایی و هورمونی خون و تنظیم سیستم اعصاب خودکار بدن از ابتلا به انواع بیماریها پیشگیری می کند. علاوه براین حجامت کاربرد های درمانی نیز دارد به نحوی که در درمان برخی بیماریها مانند سردردهای عصبی و میگرنی، چربی، قند و اوره خون، سنگهای کلیوی و کیسه صفرا موثر است .

بوسیله حجامت خونهای آلوده و غیر قابل استفاده (مانند روغن سوخته وسایل نقلیه) از بدن خارج می شود. این خونها به مرور زمان در پشت و برخی دیگر از نقاط بدن جمع شده و در فرصتهای مناسب به تدریج توسط بدن خارج می شود اما عملکرد بدن در این زمینه بسیار کند است به گونه ای که به مرور زمان بر تراکم این خونهای آلوده افزوده می شود و سلامتی ما را تحت تاثیر قرار می دهد.

حجامت طبیعت مدبره را که سیستمی هوشمند در بدن ما است و بدن ما را به طرف تعادل سوق می دهد، تنظیم می کند و جلوی انحراف آن را می گیرد . طبیعت مدبره، باعث می گردد مثلاً وقتی صفرا در  بدن فرد بالا می رود، افراد دوست دارند ناخود آگاه مواد با طبع سرد مانند ترشیجات بخورند. فردی که اصول تغذیه را رعایت می کند این طبیعت مدبره در بدن او هوشنمد و تنظیم است، چنین افرادی برخی مواقع دوست دارند چیزی را بخورند یا کاری را بکنند و باید آن را  انجام دهند که به نفعشان است مثلاً صفراویها در تابستان دوست دارند خنکی بخورند و بلغمی ها در زمستان با خوردن یک قاشق ماست احساس ناخرسندی می کنند، ولی اگر تغذیه ناسالم شد، به مرور زمان این طبیعت مدبره منحرف شده و درست عمل نمی کند و خود را به ناچار با این روشهای غلط تغذیه و زندگی هماهنگ می کند مانند وجدان که در صورت ارتکاب مکرر اعمال نادرست، به مرور در بدن تضعیف می گردد.

حجامت در اسلام

حجامت در اسلام جایگاه خاصی دارد و در این زمینه حدیثهای فراوانی نقل شده است که در ذیل به برخی از آنها اشاره می شود:
رسول اعظم (ص) در حدیث شب معراج می فرمایند:
فی لَیلَه اَسری بی الَی السماءِ ما مَرَرتُ بِملاء مِنَ الملائِکَهِ اِلا اَن قالوا یا محَمَد اِحتجِم و امر اُمَتِکَ بِالحِجامَه
وقتی به آسمان هفتم صعود کردم هیچ ملکی از من گذر نکرد، مگر این که گفت: ای محمد حجامت کن و امتت را به حجامت امر بفرما. بحارج ۶۲ ص ۳۰۰ باب ۸۹ و همچنین تفسیر المیزان آیه اول سوره اسرا
رسول اعظم (ص): پنج چیز از سنتهای پیامبران الهی است: حیا، حلم، حجامت، مسواک و عطرزدن (کافی ج ۶ ص۴۸۴)

امام علی (ع): به درستی که حجامت بدن را سالم و عقل را نیرومند می گرداند. (بحار ج ۶۲ ص ۱۱۴ ج ۱۰ ص ۸۹)

امام رضا (ع): رسول خدا فرمودند اگر در چیزی شفا وجود داشته باشد پس در تیغ حجامت است یا در شربت عسل (وسائل ج ۱۷ ص ۵۴۱)

حجامت چیست

انواع حجامت در طب اسلامی

حجامت اخدعین

وَ حِجَامَه الْأَخْدَعَیْنِ یُخَفِّفُ عَنِ الرَّأْسِ وَ الْوَجْهِ وَ الْعَیْنِ وَ هِیَ نَافِعَهٌ لِوَجَعِ الْأَضْرَاسِ وَ رُبَّمَا نَابَ الْفَصْدُ عَنْ سَائِرِ ذَلِک‏ (بحار الأنوار (ط – بیروت)، ج‏59، ص:318)

امام رضا علیه السلام: حجامت اخدعین (دو رگى است که در دو طرف پشت گردن واقع شده) سر و صورت و چشم ها را از سنگینى و رخوت بیرون مى‏ آورد و براى درد دندان ها بسیار نافع است. بسا مى ‏شود که در این موارد کار فصد را صورت میدهد.
فواید:‌ برای سنگینی در قسمت سر و فشار چشم،درد دندان.

حجامت سر

عنِ الصَّادِقِ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَى رَأْسِهِ عَلَیْکُمْ بِالْمُغِیثَهِ فَإِنَّهَا تَنْفَعُ مِنَ الْجُنُونِ وَ الْجُذَامِ وَ الْبَرَصِ وَ الْأَکِلَهِ وَ وَجَعِ الْأَضْرَاسِ. (مکارم الأخلاق، ص:76)

امام صادق علیه السلام فرمود: پیامبر به سر خود اشاره کرد و فرمود: بر شما باد به مغیثه که شما را از جنون و جذام و پیسى و خارش و درد دندان نگه می دارد.
فواید:‌ درمان همه دردها، سرد درد، خمیازه، تاریکی چشم، درمان جنون، برص، جذام، خوره، دندان درد.

حجامت زیر چانه

وَ قَدْ یُحْتَجَمُ تَحْتَ الذَّقَنِ لِعِلَاجِ الْقُلَاعِ فِی الْفَمِ وَ فَسَادِ اللِّثَهِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ مِنْ أَوْجَاعِ الْفَم‏ (الرساله الذهبیه، النص، ص:56)

امام رضا علیه السلام: گاهى زیر چانه را حجامت می کنند براى معالجه قلاح دهان و خرابى لثه‏ هاى دندان و غیر آن از بیمارى دهان.
فواید: برای عفونت و خرابی لثه، بیماری های دهان و حلق

حجامت نقره

وَ حِجَامَهُ النُّقْرَهِ تَنْفَعُ مِنْ ثِقْلِ الرَّأْسِ. (الرساله الذهبیه النص، ص:55)

ترجمه: امام رضا علیه السلام: حجامت نقره برای سنگینی سر مفید است

إذَا بَلَغَ الصَّبِیُّ أَرْبَعَهَ أَشْهُرٍ فَاحْجُمْهُ فِی کُلِّ شَهْرٍ فِی النُّقْرَهِ فَإِنَّهَا تُجَفِّفُ لُعَابَهُ وَ تُهْبِطُ الْحَرَارَهَ مِنْ رَأْسِهِ وَ جَسَدِهِ. (الکافی ط–الإسلامیه، ج‏6، ص:539)

امام صادق علیه السلام فرمود: چون کودک چهار ماهه شود ماهى یک بار حجامتش کنید که رطوبت دهان را تخفیف می دهد و حرارت را از سر و بدن او مى‏ برد.

فواید: زیادی آب دهان و رطوبت نوزاد را خشک میکند. حرارت را از سر و بدن فرزند کاهش میدهد.

حجامت ساقین

امام رضا علیه السلام: حجامتى که از ساقها دفع خون میکند گاهى امتلاء در کلیه و مثانه و رحم را کم و برطرف میکند. و خون حیض را روان میکند.

فواید: برای کم کاری کلیه و دیالیزی ها، ورم مثانه، مشکلات رحم. همچنین برای جاری کردن خون حیض در کسانی که بند آمده است مفید است.

حجامت کاهل (بین کتفین)

کَذَلِکَ الَّتِی تُوضَعُ بَیْنَ الْکَتِفَیْنِ تَنْفَعُ مِنَ الْخَفَقَانِ الَّذِی یَکُونُ مَعَ الِامْتِلَاءِ وَ الْحَرَارَه (مکاتیب الأئمه علیهم السلام، ج‏5، ص:225)

امام رضا علیه السلام:‌ همچنین حجامت بین دو کتف در مورد بیمارى خفقان که ناشى از امتلاء و غلبه حرارت باشد نافع است‏.

فواید: برای همه بیماری ها و خفقانی که به خاطر امتلاء و حرارتی است.

حجامت قدمین

رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ شَکَا إِلَیْهِ رَجُلٌ الْحِکَّهَ فَقَالَ احْتَجِمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فِی الرِّجْلَیْنِ جَمِیعاً فِیمَا بَیْنَ الْعُرْقُوبِ وَ الْکَعْبِ فَفَعَلَ الرَّجُلُ ذَلِکَ فَذَهَبَ عَنْه‏. (مکارم الأخلاق، ص:77)

مردى به حضرت صادق علیه السلام از خارش شکایت کرد. فرمود: سه بار در دو پا بین عرقوب (رگ و عصب بر آمده پشت پا) و غزوک پا حجامت کند. مرد این کار را انجام داد، و درد او بر طرف شد. دیگرى شکایت کرد، حضرت فرمود: در یکى از پاشنه‏ ها و یا یکى از پاها سه بار حجامت کن، ان شاء اللَّه شفا خواهى یافت.

چند حدیث ناب درباره اهمیت حجامت

رسول اکرم (صل الله علیه و آله) در حدیث شب معراج می‌فرمایند: وقتی به آسمان هفتم صعود کردم، هیچ ملکی از من گذر نکرد مگر این که گفت‌: ای محمد حجامت کن و امتت را به حجامت و خوردن سیاهدانه و قُسط امر بفرما. (بحار ج ۶۲ ص ۳۰۰ باب ۸۹)

پیامبر اکرم (صل الله علیه و آله): پنج چیز را از سنت های پیامبران الهی معرفی کرده‌اند که عبارتند از: حیا، حلم، حجامت، مسواک و عطر زدن. (کافی ج ۶ ص ۴۸۴)

امام علی (علیه السلام): به درستی که حجامت بدن را سالم و عقل را نیرومند می‌گرداند. (بحار ج ۶۲ ص ۱۱۴ و ج ۱۰ ص ۸۹)

امام رضا (علیه السلام): رسول خدا فرمودند: اگر در چیزی شفا وجود داشته باشد، پس در تیغ حجّام است یا در شربتی عسل. (وسائل ج۱۷ ص ۵۴)

پیامبر اکرم (صل الله علیه و آله)‌: جبرئیل چندان مرا به انجام حجامت دعوت کرد که پنداشتم گویی حجامت واجب است. (بحارالانوار ج ۶۲ ص۱۲۶)

رسول اکرم (صل الله علیه و آله)‌: شفای امت من در سه چیز است‌: آیه‌ای از کتاب خدا، جرعه‌ای از شربت عسل و نیشتر حجامت. (بحارالانوار ج۹۲ ص۱۷۶)

پیامبر اکرم (صل الله علیه و آله)‌: به درستیکه که حجامت شفاست. (بحار‌الانوار ج ۶۲ ص ۱۳۵)

پیامبر اکرم (صل الله علیه و آله): حجامت سر، درمان بیماری های دیوانگی، جذام، شب کوری، پیسی و سر درد است. (طب جامع پیامبر ص ۱۰۱، بحارالانوار ج۶۶)

فواید: برای خارش و گری، بخار کبد و بیماری های کبد مفید است.

حجامت در تاریخ ادبیات ایران

مولوی:

از حجامت کودکان گریند زار / که نمی‌دانند ایشان سر کار

مرد خود زر می‌دهد حجام را / می‌نوازد نیش خون آشام را

بچه می‌لرزد از آن نیش حجام / مادر مشفق در آن دم شادکام
_________________

اوحدی:
چو سینه و جگر و دل / مرا به جوش درآمد
طبیب عشق تو فرمود / داغ و فصد و حجامت
_________________

سنایی:
نوش دان هرچه زهر او باشد / لطف دان هرچه قهر او باشد

باشد از مادران ما بر ما / هم حجامت نکو و هم خرما

روش حجامت

حجامت انواع مختلفی دارد که محل و روش انجام آن متفاوت است ولی آنچه در این قسمت بیان شده است در خصوص حجامت عام می باشد که به طور معمول مطرح بوده و انجام می شود.

محل حجامت عام بین دو کتف است. ابتدا بوسیله لیوان مکش مخصوص، خون های آلوده در نقطه خاصی جمع می شود و سپس توسط تیغ چند خراش سطحی ایجاد می شود. این کار درد بسیار مختصری دارد. سپس خون های آلوده وارد لیوان شده و دور ریخته می شود. در مراکز معتبر لیوان و تیغ حجامت استریل و یکبار مصرف می باشند.

فواید حجامت

فواید حجامت

از فواید حجامت می شود به موارد زیر اشاره کرد:

  1. سردردهای عصبی و میگرن
  2. جوش ها و لکه های صورت
  3. تقویت بینایی چشم
  4. فشار خون و رفع غلظت خون
  5. چربی، قند و اوره خون
  6. ترک اعتیاد و ترک سیگار
  7. بیماری های پوستی و خارش بدن
  8. سکته مغزی و قلبی
  9. ریزش مو و شوره سر
  10. آرتروز و رماتیسم
  11. خواب رفتگی دست و پا
  12. کوتاهی قد اطفال و نوجوانان
  13. آسم و سرفه و تنگی نفس
  14. آلرژی و حساسیت
  15. سرماخوردگی مزمن و آنفولانزا
  16. نازایی و بیماری های تناسلی
  17. افزایش هوش و حافظه اطفال و بزرگسالان
  18. افزایش قدرت ایمنی بدن
  19. عفونت ها و بیماری های زنانگی
  20. ناراحتی های عادت ماهیانه بانوان
  21. سینوزیت
  22. افزایش اشتها و رفع لاغری
  23. اختلالات هورمونی
  24. سوء هاضمه و ورم معده
  25. سیاتیک و واریس
  26. سم خون و عفونت های مزمن
  27. بیماری های اعصاب و روان
  28. افسردگی و کسالت بدن
  29. کیست تخمدان
  30. آفت دهان و تبخال
  31. رفع موهای زاید بدن
  32. اختلالات خواب
  33. لکنت زبان
  34. سنگ کلیه و سنگ کیسه صفرا
  35. هپاتیت
  36. دیسک کمر و کمر درد
  37. کهیر و اگزما
  38. بیماری های پروستات
  39. زردی نوزادان
  40. سرطان
  41. زونا و آبله مرغان و اوریون
  42. ویار بارداری
  43. ضعف و ناتوانی جنسی
  44. اسپاسم و گرفتگی عضلات
  45. عفونت لوزه
  46. ضعف عضلات
  47. دلهره و ترس
  48. کم خونی
  49. پوکی استخوان و دندان
  50. چین و چروک پوست

اثربخشی حجامت در افزایش قد

در طب اصیل اسلامی ایرانی حجامت به عنوان رفتار درمانی چند بعدی برای انواع بیماری های نوزادان، کودکان و نوجوانان معرفی شده است و یکی از کاربردهای جالب توجه آن افزایش قد و ایجاد جهش رشد در اطفال و نوجوانان می باشد.
البته درمان کوتاهی قد در طب اسلامی ایرانی مفصل بوده و شامل روغن مالی ها، معجون های غذایی، ماساژ، استنشاق رایحه های معطر و اصلاح تغذیه می باشد.

راهکار نماندن جای تیغ در حجامت

برای حجامت و نماندن جای آن، طول تیغ ها کمتر و تعدادشان بیشتر باشد بهتر است یا طول تیغ زیاد و تعداد آن کمتر؟

  1. معمولاً جای تیغ­ها وقتی کوچکتر است کمتر می­ ماند. اگرچه در کتب طب سنتی توصیه شده که تیغ­ها طویل زده شود.
  2. برای کمتر شدن جای آن بهتر است پس از هر بار که لیوان برداشته می‌شود خون کاملاً پاک شود و چیزی لای زخم نماند.
  3. پانسمان عسل و آب مرزن جوش نیز کمک کننده است.

تقویم حجامت عام سال 99