مدیریت بدن و تدبیر دقیق آن در فصول چهارگانه سال، از دیگر اصول طب سنتی اسلامی است که رعایت آن، سلامت و تندرستی را به ارمغان می آورد و بی تدبیری و عدم مدیریت آن نیز، سبب اختلال در بدن و عروض بیماری های روحی و جسمی می گردد.

انسان باید برای حفظ سلامت خود، بدن خویش را مدیریت کند و بایدها و نبایدهایی را به کار گیرد که او را از بیماری ها مصون نگاه می دارد. مراعات اصول تغذیه و بهداشت، با توجه به ماه ها و فصل های سال و مطابق با آب و هوای آن ماه و فصل، امری لازم برای سلامت و حفظ شادابی و نشاط و نیز پیش گیری از بروز اختلال در بدن و نابسامانی ها و ایجاد بیماری هاست.

بر این اساس، امام رضا (علیه السلام) برای هر یک از ماه های سال، خصوصیاتی را برشمرده و خوراکی ها و نوشیدنی های خاصی را تجویز و توصیه های ویژه ای در این باره بیان فرموده اند. در سخن حکیمانه ای از آن حضرت آمده است:

خوراکی سرد را در تابستان و غذای گرم را در زمستان بخور و غذاهای معتدل را در فصل بهار و پاییز. میزان مصرف خوراکی ها متناسب نیروی طبیعی بدن و میل به آن هاست.

تدابیر فصل بهار

تدابیر طب سنتی در فصل بهار

اعتدال بهاری همه جا را فرا می گیرد و سبب اعتدال خون و سرخی رخسار می شود. امام علی (علیه السلام) فرمود: با آغاز فصل سرما، بدن خود را حفظ کنید؛ ولی خود را در پایان آن نپوشانید، زیرا هوای بهاری با بدن های شما همان می کند که با درختان می کند.

امام رضا (ع) درباره این فصل می فرماید: فصل بهار، روح زمان و طبیعت است و نخستین ماه آن، “آذار” نام دارد.

در نگاه ایشان، همچنان که هوای بهار، تاثیراتی بر زمین می گذارد و گیاهان را می رویاند و درختان را سبز و خرم می کند، در وجود انسان نیز خوشی و خرمی پدید می آورد و او را به نشاط و فعالیت وا می دارد. این نشاط و سرخوشی در ماه های دوم و سوم که در ماه های رومی، نیسان و ایار نامیده می شوند، به حد کمال خود می رسد.

بهار طبیعتی گرم و تر دارد و رطوبت هایی را تعدیل می کند که از فصل زمستان در بدن افراد باقی مانده است. بدن انسان در فصل زمستان، به دلیل تحرک کم و همچنین خوردن غذاهای گرم و مقوی، از مواد بسیاری انباشته می شود که باید با شروع فصل بهار و گرما از بدن خارج شود.

فعالیت بدنی مناسب، از ساده ترین و موثرترین راه های خروج مواد زاید از بدن است که باید در فصل بهار، متناسب و بیش تر از فصل زمستان باشد. در فصل بهار، خلط های جمع شده و راکد در بدن به جریان می افتند و بیماری ها ظاهر می شوند.

این امر، سبب دگرگونی خون، خون دماغ، انواع ورم و دمل و جوش، خواب آلودگی و بعضی از انواع سرفه می شود. جنبش های مفرط بدنی و روانی و خوردن گرمی ها، این عوارض را تشدید می کند. بهترین کار در بهار، کم کردن خون (فصد، حجامت و نظایر آن) و کم خوردن و کم نوشیدن است.

حجامت از راه های خروج مواد زاید از بدن است. در فصل بهار، بوییدن گل ها، آثار و برکات فراوانی دارد و سبب نشاط و شادمانی و از بین رفتن اضطراب و پریشانی و درمان برخی بیماری هاست.

گرسنه ماندن نیز مضرات فراوانی به همراه دارد، زیرا گرسنگی از طریق تحریک مواد تجمع یافته در بدن، حساسیت (آلرژی) را در افراد تشدید می کند.