اصول پرهیز غذایی در طب سنتی

راهنمایی برای سبک زندگی سالم

یکی از مهم‌ترین مباحث در طب سنتی ایرانی، توجه به پرهیز غذایی است. در حالی که بسیاری از افراد تنها بر مصرف داروها یا درمان‌های گیاهی تمرکز می‌کنند، بزرگان این حوزه همچون ابن‌سینا و در زمان معاصر دکترانی چون دکتر روازاده و دکتر خیراندیش همواره تأکید کرده‌اند که «اصل درمان در پرهیز است». در این مقاله، به بررسی جامع اصول پرهیز غذایی، نگاه طب سنتی به آن و موارد ضروری که باید رعایت شود می‌پردازیم.

پرهیز غذایی چیست؟ تعریف ساده و کاربردی

پرهیز غذایی به معنای خودداری از مصرف برخی خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها در شرایط خاص است؛ چه برای درمان بیماری‌ها و چه برای پیشگیری از بروز مشکلات جسمی و روانی.
در واقع، پرهیز به معنای محروم کردن بدن نیست، بلکه یعنی انتخاب آگاهانه برای مصرف خوراکی‌های سازگار با مزاج و حذف موارد مضر.

۵ دلیل مهم برای اینکه چرا باید پرهیز غذایی داشت

۱. حفظ سلامت بدن:

پرهیز از خوراکی‌های ناسازگار، بدن را از تجمع اخلاط فاسد و بیماری‌ها مصون می‌دارد.

۲. تسریع روند درمان:

در بسیاری از نسخه‌های سنتی، دارو بدون پرهیز نتیجه کامل نمی‌دهد.

۳. پیشگیری از بیماری‌های مزمن:

بسیاری از مشکلاتی مانند دیابت یا چاقی در اثر پرخوری یا مصرف مکرر خوراکی‌های مضر ایجاد می‌شود.

۴. ایجاد تعادل مزاج:

هر فرد با توجه به طبع خود باید از برخی خوراکی‌ها پرهیز کند تا تعادل حفظ شود.

۵. بهبود عملکرد هاضمه:

پرهیز به دستگاه گوارش فرصت بازسازی می‌دهد و از ضعف معده جلوگیری می‌کند.

نگاه طب سنتی به غذا؛ غذا هم دارو است هم بیماری

در طب سنتی ایرانی، غذا تنها وسیله رفع گرسنگی نیست؛ بلکه هر خوراکی می‌تواند نقشی دارویی یا بیماری‌زا داشته باشد.

• اگر غذا متناسب با مزاج فرد انتخاب شود، خاصیت دارویی دارد.
  اما اگر ناسازگار با طبع باشد، خود زمینه‌ساز بیماری خواهد شد.

به تعبیر ابن‌سینا: «اکثر بیماری‌ها از پرخوری و بدخوری آغاز می‌شوند.»

نگاه طب سنتی به پرهیز غذایی؛ اصل مهم در درمان

از دیدگاه حکمای طب سنتی، پرهیز بر دارو مقدم است. یعنی اگر فردی پرهیزهای لازم را رعایت نکند، داروها و گیاهان دارویی نیز اثر چندانی نخواهند داشت.

• دکتر روازاده در سخنرانی‌های خود بارها گفته‌اند: «آنچه شما را بیمار کرده، اگر کنار گذاشته نشود، هیچ دارویی کارساز نیست.»
• دکتر خیراندیش نیز تأکید می‌کند: «پرهیز نیمی از درمان و گاه تمام درمان است.»

همچنین بخوانید: بهترین رژیم غذایی برای لاغری در طب سنتی

۷ مورد از شرایطی که باید پرهیز غذایی داشت

۱. دوران بیماری‌های حاد

هنگامی که بدن درگیر تب، آنفولانزا، سرماخوردگی یا هر نوع بیماری حاد است، دستگاه گوارش نیز ضعیف‌تر عمل می‌کند. در این حالت باید از مصرف غذاهای سنگین مانند گوشت قرمز، سرخ‌کردنی‌ها و شیرینی‌جات پرهیز نمود.

✅ پرهیز مناسب:

استفاده بیشتر از سوپ‌های سبک، آش ساده و نوشیدنی‌های گرم گیاهی مانند دمنوش آویشن و بابونه.

۲. دوران نقاهت پس از بیماری یا عمل جراحی

بعد از بیماری یا عمل جراحی، بدن نیاز به بازسازی دارد و مصرف غذاهای سنگین می‌تواند روند بهبودی را کند کند.

✅ پرهیز مناسب:

پرهیز از فست‌فود، غذاهای آماده و ادویه‌های تند. مصرف فرنی، حریره بادام، آبگوشت کم‌چرب و سبزیجات پخته توصیه می‌شود.

۳. مشکلات گوارشی (یبوست، نفخ، سوءهاضمه)

افرادی که دچار نفخ یا یبوست هستند، باید از غذاهایی که هضم آن‌ها دشوار است دوری کنند. مثلاً حبوبات نفاخ بدون مصلح، یا ترکیب‌های سنگین مثل ماست با ماهی.

✅ پرهیز مناسب:

پرهیز از غذاهای خام زیاد، ماکارونی و خوراکی‌های فرآوری‌شده. مصرف انجیر خیسانده، آلو و سبزیجات پخته توصیه می‌شود.

۴. دوران بارداری

در این دوره، نوع تغذیه مادر نه تنها بر خودش، بلکه بر سلامت جنین نیز اثر مستقیم دارد. برخی غذاها می‌توانند موجب افزایش حرارت رحم یا ایجاد مشکلات گوارشی شوند.

✅ پرهیز مناسب:

پرهیز از غذاهای خیلی سرد (مانند دوغ ترش، خیار زیاد، هندوانه در شب) و خیلی گرم (مانند ادویه تند و فلفل). توصیه به استفاده از غذاهای معتدل مثل برنج با زعفران ملایم، گوشت گوسفند پخته و میوه‌های شیرین طبیعی.

همچنین بخوانید: مبانی تغذیه در طب سنتی ایرانی

۵. دوران کهولت و پیری

با افزایش سن، هضم ضعیف‌تر می‌شود و پرخوری یا خوردن غذاهای دیر‌هضم می‌تواند بیماری‌های مزمن ایجاد کند.

✅ پرهیز مناسب:

پرهیز از گوشت گاو، سرخ‌کردنی‌ها و شیرینی‌جات سنگین. توصیه به مصرف خوراکی‌های سبک مثل سوپ سبزیجات، گوشت مرغ خانگی و میوه‌های پخته مانند سیب.

۶. در زمان مصرف داروهای خاص

بعضی از داروها با غذاهای مشخصی تداخل دارند. مثلاً در طب سنتی آمده است که مصرف لبنیات هم‌زمان با برخی داروهای گیاهی باعث کاهش اثر دارو می‌شود.

✅ پرهیز مناسب:

پرهیز از لبنیات سنگین (دوغ، ماست پرچرب) هنگام مصرف داروهای گیاهی مثل سیر یا اسفرزه. بهترین جایگزین، مصرف غذاهای ساده مثل آش برنج یا سوپ سبک است.

۷. شرایط خاص روحی و روانی (استرس، غم، عصبانیت)

طب سنتی معتقد است که حالات روحی بر هضم غذا اثر مستقیم دارد. به همین دلیل، در زمان استرس یا غم شدید، باید از خوردن غذاهای سنگین پرهیز نمود.

✅ پرهیز مناسب:

پرهیز از غذاهای پرچرب و سنگین مثل کله‌پاچه یا پیتزا. مصرف غذاهای سبک، ملایم و آرام‌بخش مثل شیر ولرم با عسل یا حلیم سبک توصیه می‌شود.

🔸 نتیجه:

پرهیز غذایی فقط مخصوص دوران بیماری نیست؛ بلکه در شرایط مختلف زندگی، رعایت آن می‌تواند به حفظ تعادل بدن، بهبود هضم و تقویت روحیه کمک کند.

موارد خوراکی لازم و واجب که باید حتماً پرهیز غذایی داشت

• ترکیب‌های مضر: مانند مصرف هم‌زمان ماهی و ماست، یا شیر و ترشی.
• غذاهای ناسازگار با مزاج: مثلاً برای افراد سردمزاج، پرهیز از لبنیات زیاد.
• غذاهای صنعتی و فرآوری‌شده: فست‌فود، نوشابه، تنقلات مصنوعی.
• پرخوری و بی‌نظمی غذایی: حتی غذاهای سالم اگر در حجم زیاد خورده شوند مضر خواهند بود.

چرا پرهیز غذایی مفید است؟ ۶ فایده شگفت‌انگیز

پرهیز غذایی در طب سنتی نه یک انتخاب اختیاری، بلکه یک اصل بنیادین در مسیر سلامت و تندرستی است. بزرگان این حوزه معتقدند که «پرهیز، مقدم بر درمان» است و رعایت آن می‌تواند به پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری‌ها کمک نماید. در ادامه، شش

فایده اساسی پرهیز غذایی را با جزئیات بررسی می‌کنیم:

۱. افزایش طول عمر و کند شدن روند پیری

رعایت پرهیز غذایی با کاهش ورود مواد زائد به بدن، موجب سبک‌تر شدن دستگاه گوارش و کاهش تولید اخلاط فاسد می‌شود. در نتیجه، بدن فرصت بیشتری برای بازسازی و حفظ سلامت پیدا می‌کند. این امر به کند شدن روند پیری، افزایش نشاط و حتی طولانی‌تر شدن عمر کمک می‌نماید.

۲. تقویت سیستم ایمنی بدن

زمانی که از خوراکی‌های ناسازگار پرهیز می‌کنیم، بدن با انباشت سموم و اخلاط مضر مواجه نمی‌شود. این موضوع باعث می‌گردد قوای طبیعی بدن حفظ شده و توانایی مقابله با عوامل بیماری‌زا افزایش یابد. در واقع، پرهیز غذایی همچون یک سپر دفاعی، سیستم ایمنی را در برابر بیماری‌ها تقویت می‌کند.

۳. حفظ تناسب اندام و کنترل وزن

مصرف بی‌رویه یا نامناسب غذاها، از دلایل اصلی چاقی و لاغری‌های غیرطبیعی است. پرهیز غذایی با ایجاد تعادل در خورد و خوراک، مانع از پرخوری، ریزه‌خواری و ترکیب‌های مضر می‌شود. نتیجه‌ی این نظم غذایی، رسیدن به تناسب اندام و تثبیت وزن در محدوده‌ای سالم خواهد بود.

۴. بهبود کیفیت خواب و آرامش روانی

از دیدگاه طب سنتی، معده سنگین و پر از غذاهای ناسازگار، می‌تواند عامل بی‌خوابی و آشفتگی‌های روانی باشد. رعایت پرهیز غذایی، به‌ویژه در وعده‌های شب، سبب آرامش معده، بهبود کیفیت خواب و در نهایت افزایش آرامش روحی می‌شود. این امر نشان می‌دهد که پرهیز نه تنها بر جسم، بلکه بر روح و روان نیز اثرگذار است.

۵. پیشگیری از بیماری‌های مزمن و اختلالات جسمی

دیابت، فشار خون، مشکلات قلبی، اختلالات پوستی و حتی برخی بیماری‌های مفصلی در اثر تغذیه نامناسب و عدم رعایت پرهیز غذایی بروز پیدا می‌کنند. با پایبندی به پرهیز، می‌توان از بروز بسیاری از این بیماری‌ها جلوگیری کرد یا شدت آن‌ها را کاهش داد. به بیان دیگر، پرهیز یک راهبرد پیشگیرانه است که از هزینه‌های درمانی سنگین در آینده جلوگیری می‌کند.

۶. افزایش انرژی و کارایی روزانه

بدنی که مجبور نباشد انرژی خود را صرف هضم غذاهای سنگین و ناسازگار کند، فرصت بیشتری برای فعالیت‌های حیاتی دارد. رعایت پرهیز غذایی، موجب جذب بهتر مواد مغذی و دفع سریع‌تر مواد زائد می‌شود. نتیجه این فرایند، افزایش سطح انرژی، تمرکز بیشتر و بهبود عملکرد فرد در فعالیت‌های روزانه است.

چند توصیه کلیدی از دکتر کرد افشاری درباره پرهیز غذایی

۱. پرهیز در کبد چرب

• مورد:

بیماری کبد چرب

• توصیه‌ها:

ایشان تأکید می‌کنند که برای بهبود وضعیت کبد چرب باید از مصرف غذاهای سرخ‌شده، گوشت قرمز و کله‌پاچه، سس‌ها، غذاهای چرب و فرآوری‌شده و نوشیدنی‌های الکلی پرهیز گردد.

• گزینه جایگزین:

نوشیدن روزانه یک فنجان عرق کاسنی و شاه‌تره توصیه می‌شود، همراه با غذاهایی که لطیف و آرام‌بخش کبد هستند.

۲. پرهیز در چاقی مزاج بلغمی

• مورد:

افراد دارای اضافه‌وزن با مزاج بلغمی (سرد و تر)

• توصیه‌ها:

این افراد باید از مصرف زیاد غذاهای سرد، لبنیات سنگین و غذاهای فرآوری‌شده اجتناب کنند. توصیه ایشان عبارت است از:

• مصرف نان جو یا سنگک به همراه عسل و زنجبیل برای کاهش سردی مزاج.
• مصرف بیشتر سبزیجاتی مانند تره و شاهی در وعده‌های غذایی.
• پرهیز از نوشیدنی‌های سرد و جدیت در فعالیت بدنی و سونا خشک.

۳. پرهیز در رژیم‌های کاهش وزن

• مورد:

کاهش وزن و پاک‌سازی بدن

• توصیه‌ها:

دکتر کرد افشاری با تأکید بر اصل تعادل مزاج در رژیم‌های لاغری می‌گویند:

• رژیم کاهش وزن نباید با حذف گروه‌های غذایی یا ایجاد گرسنگی القا شود.
• پرهیز از غذاهای چرب یا غلیظ و تأکید بر خورش‌های سبک بدون مصرف نان یا برنج زیاد.
• رعایت فاصله زمانی نوشیدنی نیم‌ساعت قبل و دو ساعت بعد از غذا از دیگر توصیه‌های ایشان است.
• بر اهمیت ورزش سبک، پیاده‌روی روزانه و سونا خشک به عنوان مکمل رژیم تأکید دارند.

۴. پرهیز در رژیم‌های سم‌زدایی رایج (انگور یا سیب)

• مورد:

اجرای رژیم‌های سم‌زدایی

• نکته:

دکتر کرد افشاری معتقد‌اند که برای استفاده از رژیم‌هایی مانند رژیم انگور یا سیب، باید ابتدا مزاج فرد مشخص شود و در صورت مناسب بودن، این رژیم‌ها را تنها در بازه‌های زمانی کوتاه و کنترل‌شده اجرا کرد؛ نه به صورت دائمی یا بدون در نظر گرفتن وضعیت مزاجی.

جمع بندی:

دکتر کرد افشاری در زمینه پرهیز غذایی، تأکید ویژه‌ای بر هماهنگی رژیم با مزاج فرد، حذف غذاهای ناسازگار در شرایط ویژه مانند بیماری یا افزایش وزن و پایبندی به تعادل تغذیه‌ای دارند.

توصیه‌های ایشان مبتنی بر احترام به حکمت طب سنتی است و بسیار کاربردی برای خوانندگانی است که به دنبال سبک زندگی طبیعی و متعادل هستند.

همچنین بخوانید: رژیم غذایی برای لاغری دکتر کرد افشاری

جدول جامع پرهیزهای غذایی در شرایط مختلف + خوراکی‌هایی که نباید با هم خورده شوند

پرهیزهای ترکیبی (غذاهایی که نباید با هم خورده شوند)

جمع‌بندی؛ پرهیز، نیمی از درمان در طب سنتی

اصول پرهیز غذایی در طب سنتی نه تنها یک توصیه درمانی، بلکه یک سبک زندگی است. با رعایت پرهیزهای لازم، بدن فرصت می‌یابد تا به حالت تعادل بازگردد، بیماری‌ها سریع‌تر درمان شوند و سلامت فرد پایدارتر گردد.

بنابراین، اگر به دنبال زندگی سالم، داشتن بدنی شاداب و پیشگیری از بیماری‌ها هستید، پرهیز غذایی را جدی بگیرید. همان‌گونه که بزرگان طب سنتی تأکید داشته‌اند: «پرهیز، دارویی است که هیچ هزینه‌ای ندارد اما ارزش آن از گران‌ترین داروها بیشتر است.»