آداب و رسوم شب یلدا در ایران قدیم

هندوانه شب یلدا

آیا می‌دانید خوردن هندوانه در شب یلدا و زمستان ضرر دارد؟ در گذشته که امکانات انبارداری و حمل و نقل و کاشت میوه‌های گلخانه‌ای وجود نداشت، میوه هر فصلی در همان فصل تولید و عرضه می‌شد. ولی متاسفانه با پیشرفت و توسعه تکنولوژی از این فن‌آوری‌های روز و ابزارهای نوین در راستای تحقق اهداف عالیه بشر استفاده بهینه نشد. این ابزار صرفا برای کسب درآمدهای سرسام آور و تولید میوه‌ها، صیفی‌جات و محصولات کشاورزی مخصوصا محصولات وارداتی با انواع سموم شیمیایی و بعضا گلخانه‌ای به کار گرفته شد. این محصولات با انواع نگه‌دارنده‌های شیمیایی انبار شده و در همه فصول در سطح وسیع عرضه می‌شوند.

در حالی‌که در طب سنتی مصرف میوه‌های فصل هر منطقه برای افراد آن منطقه مفید دانسته و توصیه شده است. یکی از بدترین مواردی که فقط چند 10 سال است به عنوان رسمی غلط درآمده است، خوردن هنداونه در شب یلدا است. در صورتی‌که در قدیم طبق سفارش حکما در شب‌های طولانی زمستان خوردن انار، کدو حلوایی، آجیل و خشکبار گرم و محصولات فصل زمستان مرسوم بوده است.

هندوانه دارای مزاج سرد و تر است و میوه فصل تابستان محسوب می‌شود. به همین دلیل خوردن این میوه در فصل سرما و بدتر از آن در چله زمستان و آن هم در شب (که خود شب هم دارای مزاج سرد و تر است) کاری کاملا اشتباه است.
این کار قطعا باعث غلبه بلغم در افراد شده و برای بدن بیماری و عوارضی را به همراه خواهد داشت. مخصوصا برای افراد با مزاج بلغمی یا سالمندان که بلغم بیشتر آن‌ها را اذیت می‌کند.

چه زیبا گفتند حکمای ایرانی که هندوانه ریشه‌اش در زمین است. هر چه هوای پیرامونش گرم‌تر باشد، آب‌های زیرزمینی خنک‌تر و در نتیجه خوردنش باعث خنک شدن افراد می‌شود؛ ولی همین هندوانه در زمستان خوردنش چیزی جز بیماری برای یکسال آینده به ارمغان نمی‌آورد.

آیا این عاقلانه است هندوانه‌ای که برای دمای 50 درجه آفریده شده است را در زمستان سرد استفاده کنیم؟ چه شد که هندوانه جای کدو حلوایی را گرفت، همان طور که نعلبکی‌ها را از زیر استکان‌های ما بیرون کشیدند.

در قدیم حکما برای نگهداری میوه‌ها نیز تدابیر و اصول مفید برای سلامتی را مد نظر داشتند. مثلا انگور را تبدیل به کشمش و مویز می‌کردند. فصل پاییز دارای طبع سرد و خشک است و مصرف کشمش که دارای مزاج گرم و تر است را توصیه می‌کردند. در فصل زمستان که دارای طبع سرد و تر است، مصرف مویز و کشمش که دارای تری و رطوبت‌بخشی کمتری نسبت به انگور است را توصیه می‌کردند.

کدو حلوایی شب یلدا

آیا می‌دانید کدو حلوایی میوه‌ای جدانشدنی از مراسم شب یلدا بود؟ کدو حاوی مقادیر زیادی تریپـتوفان بوده، لذا خاصیت ضد افسردگی دارد. این میوه سرشار از روی و منیزیم است که برای تقویت پوست، مو و همچنین محافظت در برابر پوکی استخوان بسیار مفید است.
همچنین از آن می‌توان به عنوان پایین آورنده سطح کلسترول LDL خون استفاده کرد. تخمه کدو نیز برای دفع انگل و جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه توصیه می‌شود.
اما چرا در برخی منابع از تخمه این میوه پرخاصیت به عنوان ایجاد کننده کرم روده یاد می‌شود و در شب یلدا، هندوانه جایگزین این میوه بسیار مفید شده است؟ این همه تضاد و تعارض از کجا آمده است؟
در حالی که هندوانه میوه‌ای مختص فصل تابستان بوده و مصرف آن در فصول سرد مخصوصا در چله زمستان می‌تواند مشکلات عدیده‌ای اعم از گوارشی و دردهای استخوانی ایجاد کند. این درحالی است که در ایران قدیم همواره از انار، کدو حلوایی و انواع آجیل‌ها به عنوان خوراکی‌های مخصوص شب یلدا یاد می‌شد. ولی در حال حاضر هندوانه جایگزین این میوه شده، در حالی که در سایر کشورها این سنت دیرینه ما رواج پیدا کرده است.
در آمریکا و اروپا دو جشن بسیار معروف به نام هالووین و شکرگزاری در ماه اکتبر و نوامبر (فصول سرد سال) برگزار می شود که با برگزاری این جشن‌ها به استقبال کریسمس می‌روند. کدو تنبل سمبل مهم این جشن‌ها است. به طوری‌که در هالووین کدوها را خالی کرده و به صورت اشکال ترسناک در می‌آورند و در آن شمع روشن می‌کنند. حتی در این کشورها با اجرای نمایشگاه‌ها، این میوه پرخاصیت را در بین عموم مردم جلوه می‌دهند.
جشن شکرگزاری در آمریکای شمالی یکی از مهمترین اعیاد ملی محسوب می‌شود که بعد از برداشت محصول‌های کشاورزی برگزار می‌شود. در این عید علاوه‌بر خوراک بوقلمون از کیک و سوپ کدو حلوایی به عنوان دسر استفاده می‌شود. به طوری‌که از پای کدو حلوایی به عنوان یکی از دسرهای مورد علاقه جورج واشنگتن (اولین رئیس جمهورآمریکا) یاد می‌شود.
در سال 1796 در کتاب آشپز معروف آمریکایی به نام Amelia Simmons برای اولین بار دستور پخت پای کدو حلوایی منتشر می‌شود. این کتاب بیشترین فروش را در منطقه داشته است. همچنین در رمان‌ها و شعرهایی که برای لغو قانون برده‌داری سروده شده است، از این میوه به عنوان سمبل یاد شده و حتی کتاب‌هایی درباره تاریخچه آن انتشار یافته و به عنوان میوه با ارزشی یاد می‌شود.
در تاریخ 20 نوامبر 2018 (29 آبان ماه 97) مجله معروف آمریکایی به نام Smithsonian کدو حلوایی را به عنوان مهمترین قاصد و یادآور جشن شکرگزاری معرفی کرده و آن را جزو جدایی ناپذیر این جشن می‌داند.
امید است با فرا رسیدن یلدای زیبا ما هم با احیای سنت‌های ایرانی خود از این میوه پر خاصیت به عنوان سمبل شب یلدا استفاده کنیم و آن را جایگزین هندوانه کرده تا علاوه بر حفظ ارزش‌ها و آداب و رسوم ایرانی، سلامتی را به خود و خانواده‌مان هدیه دهیم.

انار شب یلدا

‌در شب یلدا هرگز انار را فراموش نکنید. چقدر در مورد خواص شگفت‌انگیز درمانی انار می‌دانید؟ سفارش شده است که انار را با پیه آن بخورید. از جمله فواید انار این است که معده را دباغی می‌کند و همین‌طور غذا را هضم و ترشی سو هضم را دفع می‌کند.
خواص دارویی انار بسیار است. انار برای درمان سرفه، رفع گرفتگی صدا، همچنین درمان جوش‌های دهانی و تورم لوزه مفید است. از انار برای درمان خاک‌خوری به ویژه هنگام ویار استفاده می‌شود. انار شیرین برای رفع خارش پوست، آلرژی و همچنین درمان گوشت اضافی زخم‌ها بسیار مفید است. اطبا از برگ انار در درمان کم خونی و ضعف شدید، درمان لاغری و تقویت کبد استفاده می‌کنند.

در مراسم شب یلدا، پرتقال فراموش نشود

گوشت میوه پرتقال(البته از نوع غیر تامسون آن!!) مسکن عطش، مدر بول، ضدعفونی کننده، منفث بلغم و ملین سینه است. شکوفه درخت پرتقال، مسکن درد و آرام‌بخش است. گوشت میوه پرتقال از فساد و لخته شدن خون جلوگیری کرده و التهاب لثه و دندان، سو هاضمه و حالت تهوع را بهبود می بخشد.
آب میوه پرتقال، برای کودکان، زنان شیرده، کهنسالان و ناقهین نافع است. چای شکوفه درخت پرتقال، تهوع و سو هاضمه را بهبود می‌بخشد. چای پوست پرتقال، کلسترول خون را کاهش می‌دهد. ضماد پوست له شده پرتقال برای لکه‌های پوستی مفید است و باعث شادابی پوست می‌شود. توجه داشته باشید، پرتقال برای کسانی که معده‌شان سرد است، ضرر دارد.

مصرف خرمالو در شب یلدا

خرمالو که در غرب سیب شرقی نامیده می‌شود، سرشار از آب و بتاکاروتن است. بتاکاروتن، پیش ساز ویتامین A بوده و داخل بدن می‌تواند به ویتامین A تبدیل شود. از مهمترین خواص بتاکاروتن می‌توان به خاصیت آنتی اکسیدانی آن اشاره کرد. بتاکاروتن می‌تواند از بروز بیماری‌های قلبی عروقی، سرطان و التهاب جلوگیری کند و موجب تقویت سیستم ایمنی بدن شود.
میوه رسیده خرمالو، سینه را نرم کرده و از آن برای درمان اسهال خونی هم می‌توان استفاده کرد. خرمالو سرشار از پتاسیم و منیزیم است به همین دلیل مصرف آن برای فشار خونی‌ها و بیماران قلبی عروقی مفید است. دانه میوه خرمالو (نوع قدیمی و پرورش نیافته آن) که کوبیده و به صورت گرد در آمده باشد، سنگ کلیه و مثانه را دفع می‌کند.
بیماران دیابتی به لحاظ دارا بودن قند فراوان در این میوه، باید از مصرف بیش از حد آن اجتناب کنند. خرمالو جزو میوه‌های پر انرژی محسوب می‌شود؛ اما افرادی که دارای اضافه وزن هستند، نباید در مصرف آن زیاده‌روی کنند.

مصرف شلغم پخته در شب یلدا

بهترین روش پخت شلغم این است که شلغم را در بخار پز قرار دهید و پس از پخته شدن میل کنید یا شلغم را طوری با نمک بپوشانید و ظرف حاوی نمک و شلغم را روی حرارت بگذارید تا شلغم پخته شود. همچنین می‌توانید شلغم را همراه کلم، هویج زردک، پیاز و مرغ محلی و سبزیجات دلخواه به صورت سوپ بپزید.

شلغم خواص بسیاری دارد. از جمله این خواص می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کثیرالغذاست و خلط خون زیادی تولید می‌کند.
• مهیج باه و میل جنسی است، خصوصا اگر به صورت مربا خورده شود.
• ادرار آور است و با افزایش میزان ادرار به دفع فضولات بدن کمک می‌کند.
• کمک کننده برای دفع سنگ کلیه و مثانه است.
• ضماد شلغم برای ناراحتی‌های مفصلی خصوصا بیماری نقرس کاربرد دارد.
• مقوی باصره است، یعنی نیروی بینایی را افزایش می‌دهد.
• دارویی کارساز در سرماخوردگی و سینه درد و سرفه است.
• تنها ضرری که برای آن برشمرده شده، نفاخ و دیر هضم بودن است.

تخمه کدو جایگزین تخمه آفتابگردان در شب یلدا

خواص معجزه آسای تخم کدو در تندرستی و بهبودی جسم بسیار است. تخمه کدو باعث پایین آمدن سطح کلسترول بد خون می‌شود. محافظ خوبی در برابر ابتلا به انواع سرطان‌ها بوده و از سرطان روده بزرگ و سرطان پروستات جلوگیری می‌کند.
مصرف تخم کدو مشکلات ناشی از بزرگ شدن پروستات را کاهش می‌دهد. برخی تحقیقات روی حیوانات نشان داده، عصاره کدو تقویت کننده خوبی برای عملکرد مثانه است. این ماده غذایی حاوی ترکیب تریپتوفان است که طبیعتا ضد‌ افسردگی است. به خاطر وجود مقادیر فراوان روی، تخم کدو محافظ طبیعی خوبی در برابر پوکی‌ استخوان خواهد بود. تخم کدو بسیار مقوی توان اسپرم‌سازی و تقویت باه آقایان است.
بدون برجای گذاشتن عوارض جانبی داروهای ضدالتهاب به نحو موثری التهاب را کاهش می‌دهد. طی نتایج حاصله از تحقیقات از تشکیل سنگ‌های کلیه از جنس اگزالات کلسیم پیشگیری می‌کند.
تخم کدو را می‌توانید به همراه سیر تازه، جعفری و برگ‌های گشنیز آسیاب کنید و پس از افزودن روغن زیتون و آب لیمو به این مخلوط سس بسیار خوشمزه و مقوی برای سالاد تهیه کنید.
در آخر معمولا افراد در مهمانی‌های شب چله پرخوری می‌کنند، توصیه می شود شام‌تان را در اول شب و با حجم کمتر میل کنید تا با مصرف سایر پذیرایی‌های شب چله دچار عوارض پرخوری نشوید.
امید است با فرا رسیدن یلدای زیبا ما هم با احیای سنت‌های ایرانی اسلامی سلامتی را به خود و خانواده‌مان هدیه دهیم.