کیست تخمدان از چیستی تا علت پیدایش

کیست تخمدان چیست؟

کیست تخمدان، موهای زائد، ناباروری، چاقی و نامنظمی‌های قاعدگی؛ اگر بگوییم اغلب زنان با این واژه‌ها به خوبی آشنا هستند و با مشکلات ناشی از آن روزانه دست و پنجه نرم می‌کنند مبالغه نکرده‌ایم.

حداقل می‌توان گفت که در اطراف همه ما زنانی هستند که با این بیماری‌ها مواجه‌اند و به دنبال رهایی از عوارض آن هستند. به همین دلیل است که این روزها بازار مراکز لاغری و کلینیک‌های لیزر مو بسیار داغ است.

حال آنکه عدم آگاهی از علت اصلی ایجاد این علائم روند بیماری را در این مراکز طولانی و اغلب بی اثر کرده است. برای رسیدن به چرایی این موضوع لازم است ابتدا مروری بر چیستی و چگونگی عملکرد تخمدان‌ها داشته باشیم.

تخمدان چیست و چه وظیفه ای دارد؟

زنان پس از رسیدن به دوران بلوغ هرماه طی چرخه منظمی به نام سیکل قاعدگی که مجموعه‌ای از رخدادهای هورمونی است برای یک بارداری آماده می‌شوند.

تخمدان‌ها در این چرخه پس از دریافت پیام هورمونی از مغز یک تخمک از فولیکول آزاد کرده و آن را به لوله فالوپ می‌فرستند تا برای لقاح آماده شود.

فولیکول‌ها کیسه‌های کوچکی در داخل تخمدان ها هستند که درون‌شان مقداری مایع و تخمک وجود دارد. در خلال چرخه قاعدگی اگر به هردلیلی مانند اختلالات هورمونی فولیکول پاره نشود و تخمک‌گذاری انجام نشود، فولیکول با جذب مایع بیشتر و افزایش حجم به یک کیست فولیکولی تبدیل می‌شود.

کیست‌های فولیکولی از شایع‌ترین کیست‌های تخمدان هستند، محتوای آن‌ها مایع بوده و به کیست ساده نیز معروف هستند. این کیست‌ها معمولا اندازه‌ای بیشتر از سه سانتی‌متر دارند و به طور معمول طی دو ماه بدون مداخلات درمانی از بین می‌روند.

انواع کیست تخمدان

در یک دسته بندی جامع کیست تخمدان به دو گروه کیست تخمدان فیزیولوژیک و پاتولوژیک تقسیم می‌شود.

کیست تخمدان فیزیولوژیک

فیزیولوژیک به معنای غیربیماری‌زا است. کیست‌های فیزیولوژیک تخمدان همان کیست‌های عملکردی تخمدان هستند که در خلال عملکرد طبیعی تخمدان‌ها و چرخه قاعدگی به وجود می‌آیند. این کیست‌ها خود به دو دسته تقسیم می‌شوند:

• کیست‌های فولیکولی

زمانی که فولیکول بالغ پاره نمی شود و تخمک در آن باقی می ماند و به جای تخلیه مایع بیشتری در آن جمع می شود، که در این هنگام کیسه حبابی شکلی به نام کیست فولیکولار به وجود می آید.

• کیست لوتئال

در این مورد، فولیکول تخمک را آزاد می‌کند، اما کیسه به جای حل شدن مجددا بسته شده و با خون و مایعات دیگر پر می‌شود. که به آن کیست جسم زرد یا لوتئال می‌گویند.

در این نوع از کیست‌ها، فولیکول در تخمدان رشد کرده و به جسم زرد تبدیل می‌شود. سپس با تجمع مایع درون آن کیست لوتئال یا کیست جسم زرد به وجود می‌آید. کیست‌های لوتئال نیز خود به خود رفع می‌شوند یا با قرص‌های پیشگیری از بارداری قابل درمان هستند.

کیست تخمدان پاتولوژیک

در مقابل کیست‌‌های فیزیولوژیک، کیست پاتولوژیک قرار دارد. پاتولوژیک به معنای بیماری‌زا است. کیست‌های پاتولوژیک اغلب خوش‌خیم و گاهی نیز بدخیم هستند. از انواع آن می‌توان کیست‌های درمویید و آدنوما را نام برد.

• درمویید

درموییدها عموما جز کیست‌های خوش‌خیم بوده و علت ایجاد آن‌ها رشد سلول‌های جنینی در بدن است. محتوای این کیست‌ها بافت‌های مختلفی چون مو، پوست، ناخن، استخوان و… است. تشخیص کیست درمویید در سونوگرافی امکان‌پذیر بوده و اغلب با روش‌های جراحی از بدن بیمار خارج می‌شود.

• آدنوما

کیست آدنوما دسته دوم از کیست‌های پاتولوژیک است که منشا آن سلول‌های بیرونی تخمدان است. آن‌ها معمولا چسبیده به دیواره بیرونی تخمدان رشد می‌کنند. تفاوت‌های بین کیست آدنوما و فولیکولار باید با دقت صورت گیرد.

کیست‌های آدنوما نیز اغلب خوش‌خیم هستند؛ اما در مواردی که پزشک به بدخیم بودن کیستی شک کند با اندازه‌گیری سطح پروتئین CA125 در خون آن را از لحاظ سرطانی بودن بررسی می‌کند.

البته سطح این پروتئین در بیماری‌های غیر سرطانی دیگری چون آندومتریوز نیز افزایش می‌یابد. آندومتریوز از بیماری های مرتبط با تخمدان و رحم است.

در این بیماری سلول‌هایی از لایه درونی رحم (آندومتر) در خارج از رحم رشد کرده و توده‌هایی به نام آندومتریوز به وجود می‌آورند.

کیست تخمدان و آندومتریوز در سونوگرافی قابل تشخیص بوده و در اغلب موارد بدون شکایتی از طرف بیمار به طور تصادفی در سونوگرافی دیده می شود.

البته گاهی این کیست‌ها منجر به بروز علائمی چون درد شکم و لگن، حساسیت سینه‌ها و در بلند مدت باعث بی نظمی‌های قاعدگی، پرمویی و آکنه‌های مقاوم به درمان می‌شود.

علت کیست تخمدان

علت ایجاد کیست‌های تخمدان دقیقا مشخص نیست؛ اما مطالعات نشان می‌دهد زمینه‌های ارثی، تغذیه، فعالیت ورزشی، چاقی و رژیم های پرچرب در ایجاد کیست‌های تخمدان موثر است.

تشخیص این کیست‌ها علاوه بر سونوگرافی از طریق سی‌تی‌اسکن، ام آر آی و نیز اندازه‌گیری سطح هورمون‌های تستسترون، انسولین، پرولاکتین و LH میسر است.

پس از اثبات وجود کیست تخمدان بسته به نوع و سایز کیست، اقدامات درمانی مطرح می‌شوند. هدف اصلی از درمان، رفع عوارض ناشی از کیست تخمدان و برگرداندن نظم چرخه قاعدگی است.

اصولا اولین خط درمان غیر دارویی در بیماران مبتلا به کیست تخمدان، توصیه یک برنامه غذایی کم‌چرب و کم‌کالری و افزایش فعالیت جسمی و ورزش است. درمورد کیست‌های ساده اغلب رژیم غذایی و نهایتا قرص‌های پیشگیری از بارداری، درمان کافی تلقی می‌شوند.

 

در ادامه بخوانید: اصول تغذیه سالم از نگاه متخصصان طب سنتی

 

اگر کیست تخمدان ساده نباشد و منجر به ایجاد درد، آسیب به تخمدان، پارگی کیست و پیچ خوردگی تخمدان شود و نیز در اندازه‌ای بیشتر از پنج سانتی‌متر باشد؛ روش‌های جراحی درمان انتخابی خواهند بود.

البته چه در درمان‌های دارویی و چه در روش‌های تهاجمی و جراحی احتمال عود و ابتلای مجدد کیست تخمدان مطرح است. از این رو تحقیقات و مطالعات طب سنتی راه‌کارهایی برای پیشگیری و درمان کیست تخمدان ارائه داده است.

در ادامه بخوانید: علائم و درمان کیست تخمدان در طب سنتی

از جمله این راه‌کارها می‌توان به انتخاب رژیمی از کربوهیدرات پیچیده اشاره کرد. کربوهیدرات‌های پیچیده هضم آهسته‌ای دارند و گلوکز را به آهستگی در خون می‌ریزند.

نان، غلات، برنج قهوه‌ای و حبوبات جزو این دسته از مواد غذایی به شمار می‌آیند. همچنین افزایش فعالیت‌های ورزشی منجر به کاهش سطح قند خون و کاهش مقاومت انسولین در بیماران می‌شود.