یبوست چیست؟ بررسی علت و درمان یبوست در طب سنتی

یبوست چیست؟

یکی از شایع‌ترین مشکلات گوارشی که امروزه گریبان‌گیر افراد بسیاری از کوچک تا بزرگ شده، یبوست است. یبوست نوعی بیماری‌ست که خود سبب ایجاد بیماری‌های دیگر می‌شود.

می‌دانیم که مسئولیت هضم و جذب مواد مغذی و دفع مواد زائد بر عهده دستگاه گوارش است. روده بزرگ در انتهای دستگاه گوارش قرار گرفته و در آنجا آب از مواد هضم شده جذب می‌شود و مدفوع از حالت مایع به جامد تغییرشکل پیدا می‌کند.

پس هر چه مواد هضم شده مدت زمان طولانی‌تری را در روده بزرگ سپری کنند، به دلیل جذب آب توسط روده، مدفوع سفت‌تر شده و منجر به بروز یبوست می‌شود.

در سیستم گوارش نیاز به دفع در هر فرد متفاوت است. برای مثال ممکن است اجابت مزاج در افراد از روزانه سه بار تا هفته ای چندبار متفاوت باشد. اما در اغلب موارد درحالی که شکم بیش از سه روز کار نکند، مدفوع سفت شده و در دفع آن مشکل به وجود می‌آید.

از علائم جدی و اصلی یبوست می‌توان به مواردی چون حرکات کم روده، مدفوع سفت و با قطعات کوچک، مشکل در حرکت روده، دفع سخت و نفخ شکم اشاره کرد.

علت یبوست در بزرگسالان

اما بروز یبوست وابسته به عوامل متعددی است که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• خوردن آنتی اسیدهای حاوی کلسیم یا آلومینیوم
• تغییر عادات غذایی یا عادات فعالیتی
• سرطان روده بزرگ
• خوردن بیش از حد لبنیات
• اختلالات خوردن
• سندرم روده تحریک پذیر
• عارضه‌های نورولوژیک مثل پارکینسون یا مولتیپل اسکلروز
• بی‌حرکت بودن و نداشتن فعالیت بدنی
• نخوردن فیبر کافی یا ننوشیدن مایعات کافی
• سواستفاده افراطی از مسهل‌ها (با گذر زمان مسهل‌ها و ملین‌ها موجب ضعیف شدن عضلات روده می شوند)
• حاملگی
• مشکلات اعصاب و عضلات سیستم گوارشی
• مقاومت در مقابل میل به دفع مدفوع و به موقع دفع نکردن به خصوص در افراد مبتلا به هموروئید که به خاطر درد از انجام عمل دفع طفره می‌روند
• همچنین بعضی از داروها (به خصوص مسکن‌های قوی مثل نارکوتیک‌ها، ضد افسردگی‌ها، قرص آهن)
• استرس و کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدی)

از عوامل موثر در ایجاد یبوست در بزرگسالان هستند.

دلایل ایجاد یبوست در کودکان

البته نوزادان نیز از این بیماری در امان نیستند و ممکن است به دلایل مختلفی دچار یبوست شوند. از عمده‌ترین دلایل یبوست نوزاد می‌توان به:

• استفاده از شیر خشک
• کم آبی بدن نوزاد
• استفاده از برخی مواد غذایی جامد
• مشکلات مادرزادی مانند دیابت و کم‌کاری تیروئید
• آلرژی‌ها و مسمومیت‌ غذایی
• مصرف داروهای مختلف مانند آنتی بیوتیک و استامینوفن
• وجود اختلال‌های متابولیکی در بدن نوزادان

اشاره نمود.

نوزادی که فقط از شیر مادر تغذیه می‌کند، احتمالا هر روز به دفع مدفوع نیازی نداشته باشد. اغلب تمام مواد مغذی مصرفی از سوی نوزاد جذب بدنش می‌شود.

در واقع تقریبا همه‌ نوزادانی که فقط از شیر مادر تغذیه می‌کنند به یبوست دچار نمی‌شوند. از سوی دیگر نوزادانی که شیرخشک مصرف می‌کنند، ممکن است در طول روز سه الی چهار بار یا هر چند روز یک‌بار تخلیه مدفوع داشته باشند.

در هر حال الگوی دفع نوزادان عادی و سالم به ‌شکلی گسترده‌ متنوع است. این الگو غالبا تحت‌تاثیر شیری است که مصرف می‌کنند.

درمان یبوست در طب سنتی

درمان یبوست چه در بزرگسالان و چه در نوزادان از موضوعاتی است که طب سنتی همگام با پزشکی نوین به آن پرداخته و شواهد از نتایج مثبت و رضایت‌بخش درمان‌های خانگی طب سنتی برای این بیماران حکایت دارد.

قبل از پرداختن به روش های درمانی ذکر این نکته لازم و ضروریست که اصلاح روغن مصرفی برای درمان ریشه ای یبوست لازم و ضروریست. روغن های جامد و مایع، خود عامل و تشدید کننده این ام الامراض است…

روغن های سالم خوراکی عبارتند از: روغن ارده کنجد و روغن زیتون طبیعی. همچنین گهگاهی مصرف روغن های حیوانی نظیر روغن شحم گاو، روغن زرد و روغن کرمانشاهی نیز مفید است.

به عقیده حکیمان طب سنتی فیبر‌ها موادی هستند که توسط آنزیم‌های دستگاه گوارش هضم نمی‌شوند؛ اما باعث بهبود عملکرد دستگاه گوارشی می‌شوند.

مصرف مواد غذایی خشک مانند نان سفید (مانند نان‌های فانتزی و بدون سبوس)، برنج و غذا‌های سرخ شده در افراد مبتلا به یبوست باید کاهش یافته درحالی که  مصرف نان سبوسدار می‌تواند در تلیین طبع مؤثر باشد.

همچنین عادات غذایی نامناسب همچون خوب نجویدن غذا، صحبت کردن، تماشای تلویزیون و مطالعه در هنگام غذا خوردن از عادات غذایی نامناسبی است که در درازمدت با سازوکار ویژه‌ای سبب ایجاد یبوست می‌شوند.

خوابیدن بلافاصله پس از مصرف غذا و خوردن غذا در زمان سیری، درهم‌خوری و پرخوری عوامل پیش برنده یبوست هستند.

غذاهای موثر در درمان یبوست

غذا‌هایی همچون سوپ‌ها، خوراک کدو، آش چغندر، شیربرنج و فرنی، روغن بادام شیرین، روغن زیتون یا روغن ارده کنجد تا مقدار قابل ملاحظه‌ای از بروز یبوست جلوگیری می‌کنند.

از راه‌کارهای بسیار موثر طب سنتی در رفع یبوست مصرف انجیر است. در این روش درمانی حکیمان طب سنتی توصیه می‌کنند چند عدد انجیر خشک را هنگام شب در یک لیوان شیر ریخته و آن را داخل یخچال نگهداری کرده تا هنگام صبح که انجیر‌ها به خوبی داخل شیر خیس خورده و نرم شده‌اند، خورده شوند.

همچنین در تدابیر طب سنتی مصرف خورش‌هایی با رنگ سبز مانند خورش کرفس و قرمه سبزی برای پیشگیری از یبوست و مصرف خورش آلو اسفناج برای درمان آن بسیار مفید است.

در طب سنتی غذاهای خاصی در رژیم افراد مبتلا به یبوست جا داده می‌شود. برای مثال اسفیدباج، آب گوشتی است که در تهیه آن از گوشت جوجه مرغ، بزغاله و سایر گوشت‌های دارای هضم راحت به اضافه سبزیجاتی مثل اسفناج، کدو، ماش و جو پوست کنده و ادویه‌جات گرم استفاده شده است. مداومت در استفاده از اسفیدباج تا حد قابل قبولی به درمان یبوست کمک می‌کند.

همچنین مصرف مایعات کافی و نوشیدنی‌هایی همچون شربت آلو و شربت گل محمدی تا حدودی باعث رفع یبوست می‌شود. برای تهیه شربت آلو مقداری آلو شیرین را شسته و به آن آب اضافه کنید، به طوری که آب روی آلو‌ها را بگیرد. سپس با حرارت ملایم آن را پخته و صاف کرده و به آن شکر یا ترنجبین اضافه کنید.

درمان یبوست با روغن مالی

راه‌کار دیگری که در طب سنتی برای بسیاری از بیماری‌ها مفید واقع می‌شود روغن مالی است. در مورد یبوست روغن مالی شکم با روغن زیتون یا روغن بنفشه به حرکت روده‌ها و بهبودی فرد کمک می‌کند.

درمان یبوست کودکان و نوزادان

برای درمان یبوست کودکان در طب سنتی توصیه می‌شود که کودک در معرض هوای خیلی سرد و خیلی گرم قرار نگیرند. درباره شیرخواران هنگامی که نوزاد فقط از شیر مادر تغذیه می‌کند، لازم است مادر توصیه‌های غذایی را رعایت کند.

استفاده از غذاهایی مانند سوپ حاوی چغندر، اسفناج و آلو به رفع یبوست شیرخوار کمک می‌کند. در سنین بالاتر که کودک غذاخور می‌شود، باید رژیم خود کودک تحت کنترل باشد و در رژیم او آب، مایعات و فیبر به اندازه کافی وجود داشته باشد. استفاده از سبزیجات ملین مثل اسفناج، ریشه و برگ چغندر در سوپ کودک توصیه می‌شود.

قابل ذکر است که نخوابیدن به میزان مناسب و کافی و فعالیت مدام بدن باعث خشکی و کمبود آب شده و یبوست را در پی خواهد داشت، بنابراین خواب کافی برای سلامت و رشد کودک توصیه می‌شود.

فعالیت بدنی متوسط برای کودکان ضروری است ولی ورزش و فعالیت بدنی زیاد و به دنبال آن تعریق فراوان در بعضی کودکان سبب کاهش آب بدن و یبوست می‌شود. همچنین برای اینکه کودک اجابت مزاج مناسب داشته باشد، شادمانی و عدم استرس او نیز اهمیت قابل توجهی دارد.

در کودکان مبتلا به یبوست حمام طولانی به همراه تعریق زیاد سبب کاهش مایعات بدن شده و عدم جبران مایعات از دست رفته منجر به بروز یبوست می‌شود.

برای کمک به بهبودی این کودکان می‌توان سوپی با ترکیب برنج، سبزیجاتی مثل جعفری، گشنیز، شنبلیله و تره، زردچوبه، آبغوره، آلو‌بخارا، بال مرغ و روغن زیتون بدون نمک تهیه کرد و به عنوان یک غذای موثر در رفع یبوست به کودک داد.

استفاده از خوراکی‌هایی چون خاکشیر، گردو، آب گوشت چرب، خرما، روغن زیتون، آب هندوانه، گلقند، آلو، انجیر، مویز و ترنجبین نیز خالی از لطف نیست.

درمان یبوست از نظر دکتر روازاده

از نظر دکتر روازاده حیکم طب سنتی استفاده از تدابیر طب سنتی باید با توجه به مزاج، سن، فصل و… به کار گرفته شود.

حکیم راوزاده مصرف:

• خاکشیر جوشیده
• توت فراوان
• روغن زرد و بارهنگ خصوصا برای یبوست صفراوی
• حب زرد
• گل سرخ و سنا
• شیاف مسهل
• تمر هندی
• روغن زیتون
• گلابی رسیده و انجیر خیسانده در روغن زیتون
• آب جوشیده ولرم
• نان سبوس‌دار
• دوغ با گل سرخ
• ماست شیرین
• سبوس گندم
• روغن بادام شیرین قبل از ناهار یا شام
• بادکش‌گذاری شکم و روغن مالی روی معده زیر ناف در جهت حرکت عقربه‌های ساعت

را راه‌های جامعی در درمان یبوست می‌داند.

یک توصیه برای مبتلایان به یبوست

کسانی که دچار یبوست هستند، برای رفع این مشکل، یا هر شب هنگام خواب (یعنی چند ساعت بعد از صرف شام) یک پیاله ماست را با یک قاشق غذا خوری شکر سرخ مخلوط و میل کنند یا هر روز صبح، یک لیوان آب ماست میل کنند.

ماست محلی سالم باعث می شود:

• رطوبت اندام های بدن در حد طبیعی و متعادل حفظ شود و زمینه ساز طولانی شدن عمر گردد.
• نیرو و نشاط جنسی محفوظ بماند.
• حرارت خون متعادل شود.
• اشتهای صادق حفظ شود.
• رشد و نمو طبیعی بدن حفظ شود، با سم زدایی از اندام ها حافظ سلامت آنها شود وویژگی های یک ابر غذا را دارد.

درمان یبوست از نظر دکتر خیراندیش

علاوه بر موارد مذکور دکتر خیراندیش نیز در حوزه طب سنتی برای درمان یبوست تدابیری را موثر و نتیجه بخش می‌داند.

دکتر خیراندیش خشکی و بلغم را علت یبوست می‌داند. به عقیده او:

• شبی هفت عدد انجیر خیس خورده در یک لیوان گلاب و ترکیب با آلو در صورت وجود خشکی طبع
• ترکیب پنج واحد روغن بادام شیرین با دو واحد عسل طبیعی روزی دو قاشق غذاخوری صبح ناشتا و عصر میل شود
• جوشانده ملایم یک لیوان گلاب با یک قاشق مرباخوری تخم بارهنگ و مصرف پس از ولرم شدن با کمی عسل

راه‌های درمان یبوست هستند.

ایشان طول درمان را بسته به شدت یبوست از ۴۰ تا ۱۲۰ روز متغیر می‌داند.

درمان یبوست از نظر دکتر کردافشاری

همچنین دکتر کردافشاری متخصص طب سنتی، مصرف داروهایی در این حوزه چون

• شربت ملین
• حب الراحت و حب مقل ملین که ترکیبی از مواد موثر در رفع یبوست هستند

را پیشنهاد می‌کند.

چه زمانی یبوست خطرناک است؟

با وجود این تدابیر موثر در طب سنتی باید در نظر داشت چه در کودکان و چه در بزرگسالان اگر یبوست طولانی شد و با استفاده از نکاتی که ذکر گردید، آثار بیماری برطرف نشد، حتما برای اطمینان خاطر و بررسی مجدد بیماری به پزشک مراجعه شده و دستگاه گوارش مورد بررسی قرار گیرد.

عرق گیاهی برای رفع یبوست

عرق گزنه برای یبوست بسیار موثر است. گیاه گزنه به روش‌های زیادی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما راحت‌ترین روش استفاده از عرق آن است. عرق گزنه با بهبود توانایی حرکات روده، مشکلات گوارشی را رفع می‌کند و سبب حذف مواد زائد از روده‌ها می‌شود.

داروی گیاهی برای یبوست

گیاه بادرنجبویه، از خانواده نعناع بوده و عطر مخصوص به خود دارد. بادرنجبویه در مناطق خراسان رشد می‌کند. برگ‌های آن به شکل پنج‌های بریده و ریز مانند گشنیز است. با این تفاوت که برگ‌های آن پهن‌تر و بریدگی در آن بیش‌تر است.

بادرنجبویه دارای ویتامین‌های A و B و C و تقویت کننده معده و روده است و صفرا را از بین می‌برد. 10 گرم برگ بادرنجبویه را در یک لیوان بجوشانید و با یک قاشق پودر گل سرخ و یک قاشق روغن زیتون یک شربت غلیظ درست کرده و روزی یک استکان میل کنید. این شربت یبوست را از بین می‌برد و تقویت کننده دستگاه گوارش است.

به عنوان توصیه آخر ذکر این نکته ضروری است که درمان هر نوع بیماری با دارو‌های گیاهی نیاز به تخصص و تجربه دارد و به هیچ عنوان نباید در مصرف آن‌ها زیاده روی کرد. اگر دچار یبوست هستید، استفاده از عرق گیاهی برای رفع یبوست راه حل مناسبی است (البته اصلاح روغن مصرفی فراموش نشود)، اما به شرطی که با تجویز پزشک طب سنتی و به مقدار لازم باشد.

روش مصرف بقچه درمان یبوست

در درمان یبوست ابتدا بهتر است مشخص شود که این مشکل ناشی از سردی یا گرمی روده است. اگر یبوست بدن شما ناشی از بلغم (سردی) باشد، استفاده از دم کرده برگ بادرنجبویه یا نخود آب مفید است.

اما  اگر یبوست بدن ناشی از گرمی و حرارت باشد، دوغ با گل سرخ و ماست شیرین، بارهنگ غلیظ شده، خاکشیر ولرم، کاهو و تخم شربتی بسیار تاثیرگذار خواهد بود.

همچنین دستورات زیر تقریبا متعادل هستند و درهمه مزاج های موجود قابل استفاده است:

یک قاشق غذاخوری مغز فلوس را در یک استکان آب جوش حل کرده و صاف کنید. سپس یک استکان گلاب و سه قاشق روغن بادام شیرین اضافه کرده و هر روز استفاده کنید. در برنامه روزانه خود نوشیدن آب گرم را قرار دهید.

انجیر را در روغن زیتون خیسانده و صبح ناشتا استفاده کنید، همچنین می‌توانید یک استکان عرق یونجه را قبل از هر وعده غذایی بنوشید.

روزی سه استکان عرق زول و بوقناق استفاده کنید و حلوای ملین، شیاف مسهل و کپسول زرد، عطاری عطارخونه می‌تواند برای شما مفید باشد. جالب است بدانید که دم  کرده برگ درخت پرتقال و آش آلو فواید زیادی برای شما دارد.